IMG92

Zbigniew Bukowski [42]

ebiegających od południa wzdłuż Nysy Łużyckiej, a także przez Kotlinę <dzką^,M. Jednakże dotychczasowe znaleziska z terenu wschodnich Czech, locnego podgórza Sudetów oraz dorzecza wspomnianej rzeki, nie potwier-ją dostatecznie tego przypuszczenia.

Przerwanie dalekosiężnych kontaktów handlowych lub ograniczenie rozmiarów pociągnę! > jednakże i skutki dalekosiężne. Spowodować to liało znaczne osłabienie wykształconej i egzystującej struktury osadniczo-ipodarczej oraz instytucji społecznych w poszczególnych regionach, bez-rednio znajdujących się w sferze owej wymiany i czynnie uczestniczących 5wcze8nym handlu¹⁶⁴. W dotychczasowych spostrzeżeniach zaznaczają niestety daleko posunięte uproszczenia; podkreśla się istotną rolę burszty-jako podstawowego surowca wymiany, a W związku z tym przyjmuje dla u grup w strefie tych szlaków rolę tylko pośredników. Zapomina się, że fi, jak byśmy określili dzisiejszą terminologią, również, a może przecie y stłum bardzo chłonne rynki surowca i zbytu, przy czym wytwory metalowe, lent najlepiej zachowany dziś w znaleziskach, nie był bynajmniej jedynym idmiotem wymiany. Zapominamy bowiem o wielkim zapotrzebowaniu Południu na surowce i produkty spożywcze (w tym również bydło, trzodę, pociągową, konie), rozmaite surowce organiczne i mineralne (m. in. sól), ly naturalne (skóry, futra, może miód i wosk), a także na siłę roboczą. Przerwanie lub osłabienie dalekosiężnych kontaktów spowodowało fak-ne naruszenie lub wręcz załamanie dotychczasowych struktur gospodar-:h, a w konsekwencji układów społecznych i osadniczych. Objęło to rów-i regiony, które nie znalazły się w strefie wyżej wspomnianego najazdu, stosunku do wymienionych szlaków pozostawały wyraźnie na uboczu, t ten uchwytny jest na przykładzie upadku czy wręcz zaniku licznych nsk osadniczych, wykazujących w poprzednim okresie wyraźny rozkwit, uepokojach militarnych upatrywałbym więc przyczyny zaniku licznych nsk osadniczych, lecz przestrzegałbym tu przed zbytnim przecenianiem wydarzenia. Bezpośrednio nie spowodowało ono upadku kultury łużyckiej. Sapewne od drugiej połowy V w. p.n.e. doszło ponownie do pewnego »stu kontaktów handlowych między Kotliną Karpacką (ściślej mówiąc ulnictwem tzw. tracko-scytyjskim) a strefą południowobałtycką. Poświad-je obecność m. in. wytworów bursztynowych w pochówkach cmentarzysk i Chotln t południowo-zachodniej Słowacji. Wydaje się, że ważną rolę ywały w tym okresie skupiska osadnictwa ..łużyckiego'' z licznymi osied-obromiyrni w obrębie Orawy oraz w dolinie Dunajca. Zdają się to potwier-m. in. importy wsehodniowielkojtulskie w zespołach na Orawie. W tym ekścte na szczególną uwagę zasługuje też klin osadnictwa „łużyckiego” brębie Pojezierzy Iławskiego i Chełmińskiego, istniejący w HaD-LtA,

*** T. Malinowski 1971, s. 109 ryc. 1 — mapa.

** Sok. £§gj ninstr—iwiis smhoelopów i paloodemografów, określających przyczyny |    i »    »    . S    t A ć a    , i ...i.: i „ on : «

a sugerujący możliwość kontroli jednej z odnóg szlaku tzw. bursztynowego w tej fazie.

Na całym obszarze kultury łużyckiej nie zaznaczają się wówczas ślady obcej penetracji, ale w ciągu V w. p.n.e. rozpoczynają się oddziaływania kultury lub ściślej mówiąc stylu wczesnolateńskiego, oraz rozpoczęcie się okresu lateńskiego (tzw. LtA). Dyskusyjną wciąż jeszcze jest kwestia datowania początków tej fazy: osobiście przychylam się do coraz częściej wysuwanej op^:nii tej grupy badaczy, którzy postulują przesunięcie tej daty z lat około 400 p.n.e., jak dotąd powszechnie przyjmowano, do pierwszej połowy V w. p.n.e. Stąd więc faza ekspansji grup z kulturą scytyjską przypadałaby na schyłek HaD, natomiast wykształcenie się na terenie Słowacji osadnictwa tzw. tracko-scytyjskicgo — na lata 480 - 470 p.n.e., co zarazem określa rozpoczęcie się okresu wczesnolateńskiego (LtA) na południe od Karpat Zachodnich¹⁵⁵. Zastrzegam, iż mam tu na myśli wyłącznie pojęcie periodyzacyjne, nie zaś określenie, dotyczące wyróżniających się form kulturowych (stylowych). Stąd więc na ogromnej części zasięgu kultury łużyckiej w ciągu LtA panować będą w kulturze dotychczasowe halsztackie elementy stylowe (fazy

późnej).

Czy sugestie powyższe mają uzasadnienie? M. Gedl¹⁵⁴ wysunął propozycje w zakresie periodyzacji kultury łużyckiej w obrębie południowego Śląska, oparto przede wszystkim na stratygrafii nekropoli w Kietrzu; dla najmłodszej fazy przez siebie wyróżnionej (VI) przyjmuje on podział na podfazy: — a dla HaD i b — dla LtA-B, nie podejmując jednak uściślenia ich chronologii absolutnej. A. Kołodziejski¹⁵⁷ skłonny jest znaleziska z Wiciny umieszczać już we wczesnej fazie LtA lub na przełomie HaD i LtA, wskazując na fakt pojawienia się form, zwłaszcza ceramicznych, o wyraźnych cechach latenizujących lub nawet już wczesnolateńskich.

W moim odczuciu istnieją coraz poważniejsze podstawy do wydzielenia dla ziem w dorzeczu Odry i częściowo Warty, w miejsce podokresu LtA — podokresu HaD_s, zbieżnego chronologicznie i rozwojowo z podobnym, przyjętym m. in. dla Transdanubii¹⁵*. W tym kontekście znaleziska „łużyckie” bezpośrednio związane ze wspomnianym najazdem tzw. scytyjskim łączyłbym umownie z HaD„ datując inne znaleziska, w tym typu scytyjskiego, wydzielone dla V w. p.n.e. (od lat około 470 p.n.e.)¹⁵* i określane jako halsztacko--lateńskie — na Hal),,. W tym podokresie umieściłbym też elementy stylu tzw. stan'lateńskiego, w zasadzie jednak ograniczone do południowo-zachodniej Polski¹⁸⁰. W świetle dostępnych materiałów zwłaszcza ze Śląska.

^1,1 Lata 475 p.n.e. przyjmuje też R. Peron i J 973. s. fi

c/a dlii obs/łłru Haudrii i Hallstatt, /a granicy inięd/.y Ha ¹    M. t i odl 10HO. s. 79 i n.

^,s: A l\«»łodzi<’jsfc i 1975, n. 5 i u. om/, m. 24 — tabniii

^ir,; A koiodłucjHki 1975, h. f» i u. ornz «. 24 - taboiu

**• Zub, K. Jerom 1073, tabela XX — soliemal cłirou ^,łf .-| ukowski 1970, paMim.