IMG85

Zbigniew .Bukowski    f28}^-

iika tego typu spotykana jest w późnych zespołach kult ury komarowskiej renie Wołynia oraz w dorzeczu górnego Dniestru, stanowiąc dla tego niska elementy obce⁹⁷. Potwierdzają one możliwość infiltracji grup •y Nouu w obce środowisko ,,komarowskie w znacznie większych roz-ch i w zasięgu rozszerzonym również na wschodnią peryferię grupy tar-sskiej nad Sanem. Aiew\ klmzojie w końcu, że wspomniane znaleziska jwe” dostały się nad San za pośrednictwem kultury Not a, nie zaś bez-Inio ze wschodu. Stąd mówiąc o oddziaływaniach zespołu Noua-Sabati-i, uwzględnić powinniśmy ową dwukierunkowość.

dając powyższe datowanie absolutne podkreś^!i<5 należy, że oparte jest i chronologii, wypracowanej dla Północnego Nadezarnomorza i Ukrainy,

5rej to strefy nie znalazły zastosowania syste uy północny i naddunajski o ki brązu i wczesnej epoki żelaza. Stwarza to jednak możliwość syn-zucji zjawisk z obszaru w dorzeczu Bugu i Wisły z paralehrymi wyda-mi na obszarach wschodnich.

{kolwiek większa część kultury łużyckiej aż do schyłku HaB wskazuje powiązania kulturowo-osadnicze z Kotliną Karpacką (z wyjątkiem północnej, gdzie dochodzi do ściślejszych powiązań ze strefą tzw. nor-,), to i w tym okresie zaznacza się wyraźnie postulowany podział na dwie oddziaływań kułturowo-wymiennych z południa.

tczną prężnością odznaczały się zwłaszcza ugrupowania „łużyckie” tnie Małopolski i Rzeszowskiego; za ich pośrednictwem zostają wówczas B) zasiedlone doliny zachodniego i środkowego Podkarpacia’⁸. Nastę-eż pewne rozszerzenie osadnictwa omawianej kultury w kierunku (nim i wykształcenie się lokalnej grupy peryferycznej — Wysockiej, bstraegalnym znacznym udziale (głównie kulturowym) ugrupowania Wy oraz elementów przeżytkowych (zwłaszcza osadniczych) kultury pwślciej”. Wbrew' natomiast opinii niektórych badaczy oddziaływania bodu nieco późniejszych (od końca II tysiąclecia p.n.e.) kultur bido-rakiej i czemoleskiej ograiuczone były tylko do obustronnych wpływów twych; wykluczać natomiast należy możliwość infiltracji ludnościowej cierunku, postulowaną m. in. przez A. I. 7Vrenożkina. W wystarczająco hyw&jącej formie uzasadnił to J. Dąbrowski¹⁰⁰.

)fa wschodnia kultury łużyckiej w dalszym ciągu znajdowała się w sfe-iywóW u schodniokarflackich (określanych umownie jako siedmiogrotlz-tozególnie wyraźnie dostrzegalne jest to w napływie importów brązo-(stotną w; tym zakresie rolę przypisać tu mtleży grupom kulturowym odniej Słowacji i północnych W ęgier, w których liczni badacze upatrują fcsztelcfljące się północne ugrupowanie pratrackie.

. K. Suttmni kow 1(167, >. 00 i V4 tabi. JO: i.2, ti. i. Bukowski 1007, s. 20 i n. oraz mapy.

. Bukowski 1000, s. 28 i n.; J. Dąbrów a ki 1072, a. 103 i u,, gdzie krytyczne i loaaat wydzielenia zespołów „wysoekieh" w grupę, nie saś w samodzielną kulturę.

I. Dąbrowski 1072. s. 202 i n.

Od przełomu HaA i B pohidniowowschodnie grupy „łużyckie” znalazły się w bezpośrednim sąsiedztwie ugrupowania Gava-Ho ihrady, określanego też mianem „trackiego Hallstattu”, przy czym również i w tym przypadku oddzielić trzeba kierunek oddziaływań grupy Holihrady ku dorzeczu Dniestru (m. in. ku grupie Wysockiej), od wpływów ugrupowania Gava — w dorzecze Sanu i górnej Wisły. Szczególnie wyraźnie zaznacza się kultirowa oraz rozwojowa odrębność grupy tarnobrzeskiej i jej silne powiązania z obszarami pókiocnowschodniej części Kotliny Karpackiej¹⁰¹. To stało się m. in. podstawą do coraz częstszego wysuwania przez polskich badaczy postulatu o możliwości wydzielenia grupy tarnobrzeskiej z zespołu „łużyckiego” i uznania jej za samodzielny zespół (na wzór podobnego postulatu w odniesieniu do grupy Wysockiej). Mechanizm tych powiązań, jak dotąd, nie jest łatwy do wyjaśnienia z uwagi na zbyt słabe poznanie charakteru osadnictwa we wschodniej Słowacji w późniejszych fazach epoki brązu i we wczesnej epoce żelaza. Stąd trudno powiedzieć, czy powiązania te pozostawały wyłącznie w sferze oddziaływań kulturowych, czy też mamy' do czynienia z ciągłą infiltracją na obszar wschodniego Podkarpacia obcej ludności zza Karpat, a niezależnie również i z odwrotnym procesem, możliwym zwłaszcza w świetle najnowszych odkryć we wschodniej Słowacji, choć w tym ostatnim przypadku pod uwagę powinny być również wzięte północne rejony Słowacji, objęte przez osadnictwo lokalnego ugrupowania „łużyckiego”.

Udział ludności kultury Gava¹⁰* w obrębie grupy tarnobrzeskiej zaznacza się dotąd słabo w postaci pojedynczych form ceramicznych z zespołów w Wietrznie (Kroś ieńskie)¹⁰³, Grodzisku Dolnym (Rzeszowskie), a także w Mona-sterzu¹⁰⁴, Nahryboe i Paluchach (Przsmyskie), a ostatnio w tym samym województwie w Pawłokomiu-Radanówee¹⁰*. Przez publikujących te znaleziska określane są one ogólnie jako naczynia związane ze środowiskiem „trackiego Hallstattu” i datowane na IV EB. Ze swej strony dodam, że możemy tu mieć do czynienia z oddziaływaniami znad Dniestru, w dorzeczu którego rozwijała się wówczas grupa Holihrady.

Natomiast w rejonie Krakowa zaznaczyła się wyraźna enklawa znalezisk, związanych z krlturą (typem) Gava, przy czym obok Zestawie i Cła w rejonie Krakowa-Nou ej Huty, na szczególną uwagę zasługują liczne naczynia z osiedla otwartego kultury łużyckiej z Nowej Huty-Pleszowa, ogólnie datowane na HaA-B¹⁰⁵. Kontekst tych materiałów oraz ich liczba sugerują wyraźnie

^1,1 C)mr»fckt«»ry*tykv tej grupy *«»!>. K. Moskwa 1970, paasun: t**ż A. K » ansa 1977, a. 5 i n.    «

^,oł Z«»h. inajni z,imltv.isk tej oernnuki w rejonie Zarln>cinieh Karpat i w* w»< łtodniej Słowacji; M. Bazielieh 1978, a. 349 ryx\ 27.

^,M J. .1 uuowftki 1901, s. 99 i rye. 1.

^,M Zob. tek Informator Arehoołogicsuy 1977, *. Ol.

^,M J. Kotl&rcmyk, J. Rajehei 1970, o. 109 i ft.

^IM M. Ha Kie I ich 1978, b. 307 i n., gibue charakterystyka uiaWiokontc * 308 ryc. i —