P1170483

290 Marian KwapiiUfct

obrazem tej syntezy jest odmiana tego typu ornamentu, w której dolne pasmo trójkątów było zakreskowane tylko częściowo.

Dotychczasowe rozważania nad ikonografią kultury łużyckiej na Pomorzu ujawniły szereg jej funkcjonalnych związków z ikonografią kultury zachodniołużyckiej i grupy białowickiej z jednej strony oraz kultury pomorskiej z drugiej. Zarazem opisany materiał pozwala na wskazanie pewnych odrębności wyobrażeń ikonograficznych na Pomorzu, polegających na bardzo konsekwentnym manifestowaniu relacji, a tym samym hierarchii hierofanii. I tak hierofanie solarne występują przeważnie na pokrywach popielnic, lunarne w związku z linią rozgrani-czającą szyjkę i brzusiec, hierofanie ąjawisk atmosferycznych zaś w górnych partiach brzuśca naczynia. Ten kanon jest dość rygorystycznie stosowany później w kulturze pomorskiej, skutkiem czego na Pomorzu nie spotykamy tak sugestywnych wyobrażeń dialekty ki przyrody, jak to jest widoczne na naczyniu z Ponieca koło Gostynia (ryc. 8:8). Relacje te pozwalają wnioskować, że słońce uważano za najwyższą kratofanię, wcielenie tego co w przyrodzie aktywne, księżyc zaś za kratofanię niższego rzędu, wcielenie tego, co w przyrodzie jest potencjalne. Dialek-tyka obu kratofanii wyzwala natomiast energię zawartą w zjawiskach atmosferycznych, to jest światłości dnia, deszczu i piorunie, bezpośrednio wpływających na egzystencję ludzką.

Na gruncie tych' przekonań można wyjaśnić symbolikę drzew. Powszechnie uważa się je za symbol mikrokosmosu wyrażający jego podział na sfery nieba, ziemi i świata podziemnego, a zarazem symbol życia, które jest rezultatem dialektyki sfer. Na wymienionych naczyniach z Bezrzecza jak i na dalszych z Płońska i Zwierzynka (ryc. 1:7—10) trudno wyróżnić czy wyobrażano tam postać ludzką, czy drzewko życia. Materiał porównawczy z obrębu kultury pomorskiej wskazuje, że synteza ta została zamierzona, jak również, że oba te motywy kojarzono z symboliką zjawisk atmosferycznych. Przykład podany na rycinie (7:13) objaśnia tę syntezę szczególnie czytelnie, tym niemniej symbole kompleksu kultowego: zjawiska atmosferyczne - drzewo życia — człowiek, można uznać za klucz semantyczny ikonografii kultury pomorskiej.

Powyższe studium nie wyczerpuje całej problematyki zasygnalizowanej w jego tytule. Poza zakresem podjętej analizy pozostały np. kwestie pasm żłobków pionowych zdobiących górne części brzuśców wielu naczyń kultury łużyckiej na Pomorzu czy rytów zwierząt występujących na tym terenie stosunkowo najwcześniej i kilka innych. Poruszona tutaj problematyka należy do inspirujących największe kontrowersje w badaniach prahistorycznych. Można dyskutować nad sensem niektórych analizowanych tutaj symboli, lecz jednak w toku tej analizy ujawniono immanentną ich cechę: można mianowicie porównać

je do pierwszego języka, który jak każdy język na swoją „gramatykę". Tostwierdzenie pozwala patrzeć z większym optymizmem na możliwości badań nad aspektami świadomości społeczeństw prahistorycznych na podstawie materiałów archeologicznych.

LITERATURA

jkdionnatre

tM Dictionnaire des symboli, Parts.

Ilisde M.

1966 Traktat o historii religii, Warszawa.

Gąsiórowski P.

Ml Irec.l Włodzimierz Szafrański. -Pradzieje religii w Polsce. Warszawa 1979. t. 424.

Mówią wieki, nr 6, s. 37 38.

Gediga B.

MO Motywy figuralne w sztuce ludności kultury łużyckiej. Wrocław Warszawa Kraków.

1976    Śladami religii Praslowiań, Warszawa.

1979a Sztuka ludności kultury pomorskiej a sztuka ludności kultury łużyckiej. |w:| Problemy kultury pomorskiej. Koszalin, s. 71 94.

IłlSb Zagadnienie religii. (w:l Prahistoria ziem polskich, t. IV. Wrocław, s. 320 341. Hcnscl W.

1959 0/unkęji zawieszek binoklowatych, (w:I Opusrula Casimiro Tymieniecki. Poznań.

s. 95' 104.

Kwapiński M.

1977    Geneza ceramiki guzowej kultury łużyckiej u> dorzeczu Odry (praca doktorska złożona w Instytucie Prahistorii UAM w Poznaniu).

Ładomirska 1.

1980 Irec.l Włodzimierz Szafrański, Pradzieje religii u> Polsce, Warszawa 1979.

Euhemer, nr 4, s. 103- .106.

Mslinowski T.

196} Obrządek pogrzebowy ludności kultury łużyckiej u> Polsce, Przegląd Archeologiczny, t. 14. s. 5 135.

1969 Obrządek pogrzebowy ludności kultury pomorskiej, Wrocław Warszawa Kraków.

1979    Problemy genezy popielnic domkowych i twarzowych kultury pomorskiej. (w:| Problemy kultury pomorskiej. Koszalin, s. 95 123.

Marćinkian A.

1912 Cmentarzysko kultury łużyckiej z III V okresu epoki brązu to Przyborowie, pow Nowa Sól, Zielonogórskie Zeszyty Muzealne, l. 3, s. 173 424.

Palubicka A.

1972 O dwóch pojęciach kultury. Nurt, nr 5, s. 35.

Perkowska E.

1980    Irec.l Włodzimierz Szafrański, Pradzieje religii tu Polsce. Warszawa 1979,

Z otchłani wieków, R. 46, s. 184    185.

Szafrański W.

1964 Nowo odkryte alpejskie ryty skalne a studia nad pradziejami unerzeń tu Polsce. Euhemer, nr 4 (41), s. 54 78.