PICT5862

Gromadzenie danych obserwacyjnych

Gromadzenie, czyli rejestrowanie danych obserwacyjnych jest równoznaczne / dokonywaniem ich zapisu możliwie w krótkim czasie po ich zaobserwowaniu. Słusznie przypomina się, że: „zapamiętane dane w wyniku obserwacji są odwrotnie proporcjonalne do logarylmu minionego czasu” (S. Lamnek. 1993, s. 295), o czym przekonują liczne badania psychologiczne. Odwlekanie w czasie zapisu danych obserwacyjnych pociąga za sobą nic tylko trudności w przypomnieniu ich sobie, lecz także niebezpieczeństwo bardziej lub mniej świadomego ich zniekształcenia lub zafałszowania, np. zgodnie z oczekiwaniami poznawczymi obserwatora, a nic z faktycznie dokonanymi przez niego spostrzeżeniami. Okazuje się, że najmniej z tego, co się zaobserwowało, zapomina się bezpośrednio po przeprowadzeniu obserwacji, a już znacznie więcej po upływie jednej lub dwóch godzin od jej zakończenia (J. Fricdrichs, Ił. Uidkc, 1971. s. 58). Przestrzega się również, aby nic dzielić się z nikim zapamiętanymi danymi z obserwacji, zanim nic utrwali się ich pisemnie (R Bogdan, St. J. Taylor, 1975. s. 62 i n.).

Zapis danych obserwacyjnych można sporządzać w różny sposób. Na ogół protokołuje się dane z obserwacji, bądź to wedle z góry przyjętych kryteriów (kategorii) zachowania się osób obserwowanych bądź w sposób całkiem swobodny, nie podlegający żadnym kryteriom (czy kategoriom). Pierwszy sposób zapisu pozwala na możliwie adekwatne odtwarzanie poczynionych spostrzeżeń, lecz bez możliwości szerszego ich zapisu. Zaprotokołowany w ten sposób materiał obserwacyjny nadaje się zwłaszcza do późniejszego opracowania ilościowego. Pomaga też w wykazaniu trafności i rzetelności zastosowanej techniki obserwacyjnej.

Protokołowanie swobodne jest natomiast zapisem danych obserwacyjnych nic podporządkowanych żadnym wcześniej założonym kategoriom. Zakłada nicustruk-turalizowany zapis dokonanych spostrzeżeń, tj. w takiej kolejności, w jakiej się jc zapamiętało i jednocześnie bez koncentrowania się na niektórych tylko ich aspektach Jedynym punktem odniesienia w sporządzanym tego rodzaju zapisie są sformułowane uprzednio cele badań i hipotezy robocze. Zapis taki umożliwia później opis i analizę jakościową danych obserwacyjnych. Mniej przydatny okazuje się w wykazywaniu wiarygodności zastosowanej techniki. Pozwala ona bowiem na ogół na zbyt dużą dowolność w przedstawianiu danych obserwacyjnych.

Wydatną pomoc w ich gromadzeniu stanowią takie techniczne środki przekazu, jak magnetofon, magnetowid i kamera filmowa oraz niektóre techniczne środki pomiaru, jak termometr, przyrząd do mierzenia głośności lub natężenia oświetlenia. Szczególnie użyteczne w tym są techniczne środki przekazu: umożliwiają one rejestrowanie interesujących badacza zjawisk w ich naturalnym przebiegu i odtwarzanie w dowolnym czasie celem ponownego zaobserwowania lub uprzystępnienia innym obserwatorom. Ze względu jednak na koszty, jakie pociąga za sobą tego rodzaju zapis, zaleca się wyjątkowo staranne zaplanowanie przebiegu badań / udziałem technicznych środków przekazu (R.M.W. Travcrs, 1964, s 207).

Mniej użyteczne w gromadzeniu danych obserwacyjnych są techniczne środki pomiaru. Po prostu badane z ich pomocą zmienne, jak temperatura czy poziom nagłośnienia w klasie szkolnej, są raczej rzadko uwzględniane przez badaczy.

W niektórych badaniach pedagogicznych także i one mogą odegrać doniosłą rolę. Na przykład w badaniach, dotyczących współzależności między panującym w szkole hałasem a przejawami zachowań agresywnych uczniów, niemałą usługę może oddać przyrząd do badania głośności. W badaniach natomiast, mających na celu ustalenie zasięgu przemieszczania się po klasie na lekcji przez nauczycieli o różnym stylu kierowania wychowawczego, może okazać się przydatne wykorzystanie przyrządu do rejestrowania ilości kroków przy chodzeniu.

Posługiwanie się technicznymi środkami przekazu i pomiaru nic zwalnia jednak obserwatora od sporządzania protokołu z utrwalonych w ten sposób danych obserwacyjnych. Rzeczą ważną wydaje się również zarejestrowanie swych ogólnych wrażeń, jakie wywarły na obserwatorze osoby obserwowane. Godne odnotowania są też zaistniałe niespodziewanie sytuacje, jakie mogły mieć wpływ na sposób ich zachowania się.

Niektórzy zalecają sporządzanie protokołów' z obserwacji na maszynie do pisania lub przy użyciu komputera. Spisane w ten sposób protokoły można w tedy udostępnić innym osobom, które mogą oddać niemałą przysługę zwłaszcza w ich interpretacji (S. Lamnek, 1993, s. 298).

Ogółem w rejestrowaniu danych obserwacyjnych uwzględnia się nade wszystko te zachowania osób obserwowanych, w tym szczególnie ich wypowic-dzi. które wydają się istotne z punktu w idzenia sformułowanych uprzednio celów i hipotez roboczych Ważne jest także podanie czasu i miejsca przeprowadzonej obserwacji oraz opis warunków i sytuacji, w jakich obserwowane zachow ania miały miejsce. Nie bez znaczenia jest też umiejętne wykorzystywanie technicznych środków przekazu i pomiaru w gromadzeniu danych z obserwacji.

Opracowywanie i interpretacja danych obserwacyjnych

Zgromadzony materiał obserwacyjny wymaga następnie starannego uporządkowania po to. by poddać go z kolei wnikliwej interpretacji. Uporządkowanie czy opracowywanie zarejestrowanych uprzednio danych obserwacyjnych jest na ogół równoznaczne z odpowiednim ich ustrukturalizowanicm, tj. zgodnie z przyświecającymi badaczowi celami i hipotezami badawczymi, a także z ich stabclaryzo-w’anicm, zwłaszcza w przypadku materiału obserwacyjnego zgromadzonego w wyniku zastosowania technik obserwacji standaryzow anej. Niżej podaję przy-

71