PICT6185

14.2. Analiza treści, tekstu

Znaki są częścią kultury i wiele mówią o ludziach tworzących je, a także o święcie, w którym ci ludzie żyli. bądź żyją. Jakościowa analiza tekstu ułatwia ich odczytanie. Tekst jest systemem znaków, który badacz próbuje uporządkować pod kątem zawartych w nim myśli, zrekonstruować przekonania ich twórców, wydobyć ukryte w nich założenia, zinterpretować kluczowe kategorie*.

..Teksty (...) mogą być odczytywane i interpretowane z wielu pozycji dyskursywnych i zarazem z wielu pozycji podmiotowych równocześnie" pisze T. Szkudlarek⁶. Tak dzieje się nie tylko w badaniach jakościowych, ale także ilościowych. Przy badaniach ilościowych jednak poprzez stosowanie odpowiednich procedur (zarówno podczas procesu badania, jak i opisu) odczytywanie tekstów ogranicza się do przedstawiania faktów społecznych, ich interpretacja jest minimalizowana.

Materiał zebrany podczas badań jakościowych (nawet ten, który zostaje nagrany) w ostatecznej postaci zawsze przybiera formę tekstu. Pierwszym krokiem przy opracowywaniu zebranych materiałów powinno być wyodrębnienie spośród nich:

A    wypowiedzi badanych,

B materiałów będących opisem zdarzeń, zjawisk,

C    materiałów, które zawierają wnioski, opinie, refleksje badacza⁷.

Owo wyodrębnienie może mieć postać zaznaczenia w tekstach stosownych fragmentów odpowiednim kolorem flamastra (ta wskazówka jest szczególnie ważna przy opracowywaniu materiałów z badań etnograficznych. badali w działaniu, obserwacji uczestniczącej, w których podczas rejestracji przebiegu badania przeplatają się wypowiedzi badanych, spostrzeżenia i komentarze badacza). Kolejnym krokiem jest już analiza tekstu.

W badaniach jakościowych brakuje proceduralnych ograniczeń, którymi obwarowane są badania ilościowe, zatem odczytywanie tekstów jest

' K. Podemski, Analiza wiedzy społecznej kreowanej przez środki masowego przekazu. Przypadek tygodników polskich w 1991 roku. [w:] Poza granicami socjologii..., op. cit ' T. Szkudlarek. Poststrukluralizm a metodologia pedagogiki. „Socjologia Wychowania". Zeszyt 317. Toruń 1997.

Jest to zabieg porządkujący inspirowany tekstami dotyczącymi analizy danych, zawartymi w książce R.C. Bogdan, S. Knopp Biklcn. Qualitati\e rescareli. op. cit., s. 153-183. a także J. Elliot, Action research, op. cit.. s. 69-89.

możliwe na różne sposoby. Analiza tekstu może dotyczyć poziomu leksykalnego słownika frekwencyjnego języka tekstu (autobiografia, wiersz, notatka prasowa, wypowiedź), przy jej pomocy ustala sic, które wyrazy >ą najbardziej znaczące dla tekstu i jakich obszarów rzeczyw istości dotyczą. Drugim krokiem analizy, mogącym również stanowić samodzielną procedurę opracowywania danych, jest ustalenie znaczeń najczęściej pojawiających się wyrazów oraz określenie kontekstu, w którym zostały użyte. Polega to na zakreśleniu wokół najczęściej pojawiających się wyrazów pól semantycznych⁸. Interesującym przykładem zastosowania w pedagogice lego typu analizy może być praca Z. Aleksandra, który wskazał na różnicę elementów pola semantycznego znaczenia podstawowego słow a „godność" w wypowiedziach rodziców i dzieci'.

‘Szczegółowo tę procedurę przedstawia J. Leoński. Niektóre [tastacie ... op cit.. 5.220-221.

* Z. Aleksander. Interakcje młoJziez-<lon>sli.... op. cit.

"M. Czyżewski, A. Rokus/ańskn-Pawelek, Analiza..., op. cii.

Inny pomysł na jakościową analizę tekstu przedstawiają M. Czyżewski i A. Rokuszańska-Pawcłek¹ . Praca nad tekstem w ich propozycji, polega na doborze pewnych kategorii, przy pomocy których dokonuje się jego analizy. Autorzy ci wskazują na cztery zestawy kategorii analitycznych. Należą do nich:

1.    Jednostki" i „całości" te kategorie pozwalają na wyszczególnienie autonomicznych jednostek narracji (zarówno bezpośredniej, jak i pośredniej opowieści badanego, np. komentarze badacza). Całościami są natomiast zespoły jednostek, odnoszące się do wybranych zagadnień (np. wątków pojawiających się w narracji), bądź do faz życia (np. dzieciństwo. dom rodzinny, praca zawodowa - informacje zawarte u autobiografii).

2.    „Konstrukcje" - pozwalają badaczowi na ustrukturalizowanie tekstu: wydzielenie z niego wątków głównych i ubocznych, wyszczególnienie tych treści, które są opisem wydarzeń dokonanym przez badanego oraz tego, co jest jego komentarzem, ustosunkowaniem się do opisywanych wydarzeń. Ułatwia to ustalenie, które fragmenty tekstu są wyznaniami autora, które wnioskami, które zaś stanowią ilustrację głoszonych przez niego opinii.

3.    ..Struktury procesowe" - pozwalają na określenie odmian narracji, czyli