Prus powieści z wielkich pytań epoki 1

23. Powieści „z wielkich pytań epoki” Bolesława Prusa

Decyzję o skupieniu się na powieści podjął Prus w i 884 r. (Wtedy ukazał, się jego esej recenzacyjny na temat „Ogniem i mieczem” H. Sienkiewicza, który w swojej powieści historycznej odszedł od ideałów pozytywistycznych.)

Gdy redakcja „Kraju” zaproponowała Prusowi stałą współpracę w roli recenzenta — nadesłał odpowiedź odmowną:

„Piękna to rzecz krytykować, ale piękniejsza robić samemu. Ja chciałbym zostawić coś po sobie; a że już zaczynam orientować się w beletrystyce, więc zamiast krytyki wolą napisać kilka powieści z wielkich pytań naszej epoki ”

(B. Prus „Listy”)

Powieści.zj^ielkich pytań epoki:

drukowana odcinakami w tygodniku „Wjędrowiec]3^r(l 875-76). Wydana.wocałoścy

iL    drukowana odcinakami w    od września 1887 do maja

1889 r., wydana

M godcinakami w ,,K^ę^e|gAiępnyri}r (1890-93), wydana 4; ;-:,^araonf drukowany odcinakami w „Tygodniku Ilustrowanyip” (1895-96), wydana w 1897n: Regułą nazewnictwa wszystkich tych utworów stała się.dobita^j^nowyre^ow    ;

„Placówka”/

Powieść o chłopskim oporze przeciwko kolonizacji niemieckiej. Tematem głównym jest walka polskiego chłopa o ziemie. Licha chłopska zagroda na skraju wsi nad rzeką Białką. Tu, w środku etnicznej Polski toczy się walka o przyszłość. W wiosce chcą się osiedlić koloniści niemieccy. Właściciel dworu sprzedaje Niemcom grunty, swoją ojcowiznę, w przerwie między zapustnymi tańcami. Chce się pozhyń kłopotu i przenieść na stałe do Warszawy. Przyszłość zależy więc od takich jak Józef Ślimak, właściciel wzgórza, który jest przywiązany do ziemi i nie chce jej sprzedać. Prus pokazuje chłopa jako rzeczywistą siłę historii współczesnej i dowodzi, że są w naszym ludzie zasoby wartości, dzięki którym możemy się odrodzić moralnie! uratować przed wynarodowieniem. Chłop polski jest skromny, ofiarny, ma poczucie obowiązku. Autor akcentuje w powieści przekonanie chłopskie, że bez ziemi można tylko zmarnieć, a^tąd się bierze uporczywe trzymanie się ojcowizny.

Ale Prus pokazuje też, że wobec wyzwań cywilizacyjnych chłop jest w istocie bezradny. „Placówka” ma szereg cech naturalistycznego środowiska wiejskiego: ^rostactwo^ brutalność, pijaństwo, zacofanie. Przynosi obraz chłopskiego głodu ziemi i nieufności do obcych, ale i prymitywizmu, ciemnoty, lenistwa i przedwiekowych sposobów gospodarowania. Dwór i plehapia izolują sic od chłopstwa.

Wśród niedostrzeganych i niedocenianych walorów „Placówki” dwa zasługują na uwagę.

•) Jednym z nich jest paraboliczna wymowa historii Ślimaka. Oprócz odczytywania „Placówki” jako obrazu życia wieśniaka w II połowięXIX w., możemy spojrzeć na nią jako na przypowieść o człowieku, który - niczym biblijny^Hiop)- przeżywa czas pomyślności, a potem pasmo nie zawinionych przez siebie JęLęsk. Gdy zaś znajdzie się na krawędzi katastrofy i straci wszelką nadzieję - wbrew racjonalnym przesłankom zostanie uratowany i zyska szansę powrotu do pomyślności.

*«}Drugi spośród przeoczanych dotychczas przez komentatorów walor „Placówki” to jej p_fllemiczność w stosunku do „Ogniem i mieczem”. Prus pokazuje, że walki decydujące o polskim losie dzisiejszym i jutrzejszym toczą się obecnie na nie na Dzikich Polach, nie w sławnych fortecach -lecz w marnych wioskach. Polskość zależy nie od dzielnego hetmana, ale od nieporadnego, niedawno uwolnionego z pańszczyznychłopa analfabety. Bo potomkowie wielkich panów i rycerzy zabawiają sie na resztkach dziedzictwa.

1