Re exposure of DSC03394

i nienawiścią wobec przeciwników chrześcijaństwa. Stanowią one tendencyjne, ale ważne źródło dla przełomu III i IV w. Właściwą historiografię chrześcijańską zapoczątkował Euzebiusz (Eusebios) z Cezarei (260-339 r.), autor Historii ko-ścieinej w 10 tomach. W II połowie IV w. wybitną indywidualnością był bialtup Mediolanu, Ambroży (ok. 335—397 r.), zwolennik bezwzględnego tępienia religij pogańskiej. Zarządzenia cesarzy Gracjana i TeodojJuaza skierowane przeciwko starej reLigii, np. usunięcie ołtarza Wiktorii z gmachu senatu, były spowodowane w znacznym stopniu naciskiem ze strony św. Ambrożego. Z autorytetem biskupa musiał się liczyć także cesarz. Ambroży wyznaczył nawet w 390 r. Teodotjuezowi pokutę jako karę za rozkaz wymordowania dużej grupy zbuntowanej ludności Tesałoniki (zebranej w cyrku). Pobożny cesarz musiał się upokorzyć i wypełnić wyznaczoną mu pokutę. Biskup Mediolanu napisał wiele dzieł teologicznych, a także układał hymny religijne. Najwybitniejszy poeta chrześcijański, Pruden-cjusz (Prudentius, 346 — ok. 400 r.) wzorował się w znacznym stopniu na Horacym. Pisał on hymny i inne utwory poetyckie, m.in. Przeciwko Symmachowi (Contra Symmachum).

Filozofia chrześcijańska uzyskała nąjwybitniejszego przedstawiciela w osobie Augustyna (354-430 r.), od 396 r. biskupa Hippo Regius w Afryce. Pisał on listy, kazania i traktaty, z których nąjwiększe znaczenie mąją Wyznania (Cbn-fessiones), przedstawiające motywy nawrócenia się autora na chrześcijaństwo (w młodości był manichejczykiem) i Państwo Boże (De ciuitate De i), gdzie wyłożył filozoficzne i teologiczne podstawy doktryny o supremacji Kościoła nad państwem i wiary nad nauką. Augustyn przystosował neoplatonizm do ideologii i dogmatów chrześcijańskich, twierdził, że cały świat jest odbiciem idei istnieją, cych w myśli Boga, a dusza ludzka odbiciem samego Boga, w ten sposób uzasadniał wyższość duszy nad ciałem. Dalszą konsekwencją tej koncepcji było uznanie supremacji Kościoła nad władzą świecką. Ten system filozoficzno-teologiczny wywarł wielki wpływ nie tylko na rozwój myśli chrześcijańskiej, ale takie na filozofię nowożytną.

Okres późnego cesarstwa nie sprzyjał na ogół rozwojowi nauki. Wydał on jednak jeszcze wybitnego przedstawiciela historiografii w osobie Ammiana Mar-celiina (ok. 330- 400 r.). Greka z Antiochii, uczestnika wyprawy perskiej cesarza Juliana. Po osiedleniu się w Rzymie Ammianus napisał po łacinie wartościowe dzieło Dzitje (Ren gestae), obejmujące lata 96-378. Zachowały się z niego tylko ostatnie księgi obejmujące lata 353-378. Ostatnim zachowanym dziełem historiografii pogańskiej była Nowa historia greckiego autora Zosimosa (przełom V i VI w.), który przedstawił dzieje cesarstwa do 410 r. (oblężenie Rzymu przez Alaryka). Klęski Rzymu w tej epoce Zosimos przypisywał porzuceniu starej relłgłi.

Późne cesarstwo wniosło wiele w zakresie prawodawstwa. Zasadniczych prac kodyfikacyjnych dokonano w cesarstwie wschodnim. Za rządów Teodozjusza U (408—450 r.) specjalna komisja zebrała wszystkie konstytucje wydane przez Konstantyna i jego następców, usystematyzowała je i poczyniła drobne zmiany w tek-ście. W ten sposób powstał w 438 r. Codex Theodosianus. Pełnego dzieła kodyfi-

kacji prawa rzymskiego dokonano jednak za rządów Juaynma 1 (527- 565 r.). kiedy to w wyniku długotrwałej pracy zespołu prawników powstał Curptm iuru civiU». Zawierał on: 1) Institutiones. formułujące zasad; prawa rzymskiego4oparte głównie na Jnsłitutiones Gaju&zai. 21 Dig&sta, zawierające wyjątki z prac rńfcnyefa prawników, ułożone w porządku systematycznym, SlCoda/uttuoiuu, obejmujący wszystkie ustawy o jeszcze aktualnym znaczeniu, 4> ^V7~rrffnr lustuńaui. zawierające uzupełnienia i zmiany ustaw objętych kodeksem Justyniana. Pomimo poważnych przeobrażeń społeczeństwa Imperium Rzymskiego, jakie zasady w okresie od III do VI w., Carpus iuris tiyilźs opierał się na podstawowy założeniu, że wszyscy ludzie dzielą się na wolnych i niewolników, wolni zaś na wolno urodzonych i wyzwolonych. Tak więc kodyfikacja prawa, dokonana z polecenia cesarza Justyniana, stanowiła ukoronowanie rozwoju prawa rzymskiego i odbicie stosunków charakterystycznych dla państwa antycznego. Rzeczywistość społeczną dotknęły już jednak zasadnicze przeobrażenia, zapowiadające feudalizację.

W zakresie sztuk plastycznych epoka późnego cesarstwa przyniosła wicie wspaniałych osiągnięć i elementów nowatorskich. Architekturę i rzeźbę charakteryzował monumentalizm, dążenie do wznoszenia budynków i posągów zadziwiających swym ogromem. Dzieła sztuki miały wywoływać poczucie majestatu i wielkości ich twórców - cesarzy. Tak więc monumentalne termy Dioklecjana w Rzymie przewyższały rozmiarami i wspaniałością termy KarakalU. Dioklecjan zbudował również imponującą siedzibę, pałac w Splicie < rzymskie Spalatum) koło Salonae w Dalmacji. Maksencjusz rozpoczął w Rzymie budowę olbrzymiej bazyliki, którą ukończył Konstantyn. Przerastała ona swym ogromem wszystkie budowle cesarskie, jąj środkowa nawa o szerokości 36 m przykryta została trzema potężnymi sklepieniami beczkowymi. Bazylika Maksencjuaza posłużyła za wzór do budowy kościołów chrześcijańskich, które przystosowały ten świecki rodzaj budynku municypalnego {basilica) do celów sakralnych, zerwały z grecko-rzymską tradycją architektury świątyń pogańskich. Wnętrze bazyliki Mi-ksencjusza było ozdobione bogatą ornamentyką ścienną, a znajdujący się w środku wielki marmurowy posąg cesarza Konstantyna swymi rozmiarami przewyższał wielokrotnie postać ludzką.

Rzeźbę epoki późnego cesarstwa charakteryzuje nie tylko wielkość posągów, ale także ich pewna świadoma stylizacja. Tak np. posąg tetrarchów z Weneęji, wykonany w Egipcie, przedstawia postacie czterech cesarzy podobnych do siebie, co miało wyrażać ich jedność. Konstantyn wzniósł w Rzymie wielki tuk. który niezwykle bogato przyozdobił, ulywąjąc do tego celu różnych płaskorzeźb z epoki wczesnego cesarstwa.

Zwycięstwo chrześcijaństwa dostarczyło sztuce nowych tematów (np. motyw dobrego pasterza) i rozwinęło szczególnie budownictwo sakralne. W okresie IV— -VI w. wykształcił się nowy typ świątyni chrześcyańzkiaj, powstały liczne kościoły w zachodniej, a zwłaszcza we wschodniej części Imperium. Najwyższy poziom artystyczny osiągnęła sztuka późnego antyku w VI w., zwłaszcza w okresie panowania Justyniana Wielkiego. Zbudowano wiele obiektów sakralnych o wiel-

629