Re exposure of DSC03392

KULTURA PÓŹNEGO CESARSTWA

Na kulturę późnego cesarstwa wywarło silny wpływ chrześcijaństwo. Twórcy tego okresu bądź świadomie polemizowali z nową religią broniąc tradycji antyku, związanego ze starym światem bogów, bądź kształtowali podstawy filozofii, literatury i sztuki chrześcijańskiej. Spotyka się jeszcze często pogląd, te kultura w tym okresie przeżywała swój schyłek. Nie można jednak mierzyć wartości kultury późnego cesarstwa jedynie z punktu widzenia kontynuacji antyku, w epoce tej zaczęły wprawdzie zanikać pewne tradycje klasyczne, rozwinęły się natomiast nowe elementy, torujące drogę odmiennej i w pełni oryginalnej kulturze. Epoka późnego cesarstwa dbała o zachowanie — zwłaszcza w systemie wychowania - spuścizny kultury antyku, zagrożonej najazdami ludów stojących znacznie niżej cywilizacyjnie i atakami ze strony tych przedstawicieli Kościoła, którzy widzieli w starożytnej literaturze i sztuce niebezpieczeństwo dla wiary.

Troska o zachowanie zdobyczy kultury wyraziła się przede wszystkim w szerokim rozwoju szkolnictwa zarówno państwowego, municypalnego, jak i prywatnego. W 425 r., za rządów Teodozjusza U zorganizowano w Konstantynopolu zespół wyższego nauczania (profesorowie łacińscy i greccy), stanowiący zapowiedź uniwersytetu. Charakterystyczne jest, że z tych szkół korzystali zarówno poganie, jak i chrześcijanie. Z tego względu d drudzy przyjęli z oburzeniem edykt Juliana Apostaty (362 r.) zakazujący im nauczania w szkole. Ludzie nie wy kształceni, którzy osiągnęli wysokie stanowiska, dbali bardzo o odpowiednie wychowanie swych dzieci. Tak np. cesarz Waleńtynian, wywodzący się z kręgów wojskowych w Panonii, powierzył wychowanie swego syna Gracjana sławnemu retorowi, Auzoniuazowi. Magister utriusąue militiae zachodniego cesarstwa rzymskiego, Styli cho, kazał wykształcić swą córkę. Marię, późniejszą żonę cesarza Honoriusza, we wszystkich tąjnikaeh kultury literackiej Grecji i Rzymu. Kultura rzymska stanowiła ogromną atrakcję dla homines novi wywodzących się spośród barbarzyńców. Tak więc mimo ciągłych wojen i walk wewnętrznych nie zmniejszał się zapewne krąg odbiorców grecko-rzymskich wzorów wychowania i wykształcenia, antycznej paidei.

Jedynym systemem filozoficznym, który próbował przeciwstawić się rosnący™ wpływom chrześcijaństwa, był w tej epoce neoplatonizm. Zapoczątkował go

pochodzący z Likopolis w Egipcie Plotyn (Plotinos, 204-269 r.ł, który działał głównie w Rzymie 1 Italii. Podstawą systemu filozofii Plotyn• była nauka Plato* na, ale przekształcił ją świadomie wprowadzając wiele elementów z rozmaitych systemów filozoficznych jak stoicyzm, neopitagoręizm, a takie idee syn kre tyczne Filona z Aleksandrii. Charakterystyczną cechą neoplalonizmu byt mistycyzm, bardzo rozpowszechniony w tej epoce. Plotyn głosił naukę o transcendentnym absolucie, który jest źródłem coraz mniej doskonałych postaci bytów, nąjniiszym bytem jest materia. Człowiek powinien starać się o oczyszczenie duszy przez samodoskonalenie i ascezę, poznanie absolutu można uzyskać nie drogą rozumowania, lecz ekstazy.

Naukę Plotyn a usystematyzował jego uczeń, Porflriusz (II połowa III w.) prowadzący polemikę z chrześcijanami, zaś na początku IV w. na czele szkoły neoplatońskiąj stał Jamblich. Starał się on stworzyć politeistyczną teologię, która miała zespolić wszystkie kulty świata z wyjątkiem chrześcijaństwa. System Jamblicha był znacznie bliższy mistycyzmowi i irracjonalizmowi niż nauka Plotyn a, czerpiąca podstawy z filozofii klasycznej. Jamblich połączył filozofię-religię z teurgią (próbą porozumiewania się z bogami za pośrednictwem istot wyższych). Neoplatonizm zyskał dość dużą popularność wśród kręgów wykształconą) elity.

625