Re exposure of DSC03356

KULTURA RZYMSKA W I i U W. N.E.

PRZEMIANY RELIGIJNE

Kultura rzymska w I i D w. n.e. mogła się poszczycić wspaniałymi osiągnięciami w zakresie architektury i sztuki, co znalazło wyraz w zabudowie italskich i prowincjonalnych miast. W wielu dziedzinach kultury Rzymianie byli mało oryginalni korzystając w znacznym stopniu z dorobku myśli Grecji i Wschodu. Zasługą Rzymu było jednak szerokie rozpowszechnienie i głębokie zakorzenienie zarówno zdobyczy cywilizacji, jak kultury duchowej. Rozprzestrzenieniu się kul* tuiy w całym Imperium w okresie pryncypatu sprzyjał ekonomiczny rozwój, wzrost liczby jej współtwórców i użytkowników oraz długi okres pokojowej egzystencji.

1. Literatura i sztuka w okresie pryncypatu

Literatura rzymska w okresie po Auguście nie wydała już poetów tak wiel-kiąj klasy jak Wergiliusz czy Horacy. W czasach Nerona tworzył utalentowany poeta Lukan, autor epickiego poematu o bitwie pod Farsalos (Pharsalia). Na przełom I i II w. przypadła twórczość Marcjalisa, autora epigramów, scenek z życia codziennego Rzymu w epoce Flawiuszów, i satyryka Juwenalisa.

Dobrze rozwinęła się proza; w okresie wczesnego cesarstwa powstawały zaczątki powieści, w czasach Nerona został napisany utwór Satiricon, którego autorem był prawdopodobnie wpływowy senator, Petroniusz. Zachowany większy fragment tego dzieła przedstawia ucztę Trimalchiona, wzbogaconego wyzwoleńca, który przepychem i wystawnośdą chciał prześcignąć starą arystokracją. W II w. n.e. pochodzący z Numldii Apuląjusz napisał powieść przygodową Metomarfoty etyli Złoty Otioł. Współczesny mu wybitny grecki pisarz, Lukian z Samozat, w swych dialogach zawarł wiele ciekawych obserwacji otacząjącego go świata, na który patrzył w spoaób ironlczno-sceptyczny. Dla epoki Antoninów charakterystyczne jest odrodzenie greckięj literatury. Autorzy greccy w II w. stworzyli wiele dzieł z literatury pięknej, filozofii i historiografii. Zrodził się

m

w tym okresie ruch literacki trw. drugiej sofistyki, który łączył kulturę filozoficzną i retoryczną dla stworzenia popisu krasomówczego.

W Rzymie dobrze rozwijała się literatura nmikuws    n«pt—i

Historię naturalną, stanowiącą skarbnicę wiedzy encyklopedycznej, zwłaszcza s zakresu nauk przyrodniczych. W tym samym okresie powstały traktaty: Lucjusza Kolumelli o rolnictwie i sławnego retom. Kwintyłiaaa o teorii wymowy (lnstitutio oratoria). W naukach przyrodniczych Rzymianie *ae wniedi nowych rozwiązań do spuścizny greckiej, ale dokonali podsumowania stanu wiedzy, tak np. geograf i astronom, Klaudiusz Ptolemeusz z Aleksandrii tok. 100-196 r.) odrzucił wprawdzie hipotezę Arystsrcha z Samos (układ hełtocentiyczny) i utrwalił na wiele wieków geocentryczny pogląd na budowę świata, ale dał tąjhtrdiią pełne i konsekwentne ujęcie całokształtu ówczesną} wiedzy astronomicznej, system Ptolemeusza został obalony dopiero przez Kopernika. Ptolemeusz opracował również ważne dzieło geograficzne, zawierające objaśnienia do mapy. aa której wskazał 8 tysięcy miejscowości. Oparł ją na podstawach matematyki i astronomii.

Na II w. n.e. przypada także działalność wybitnego przedstawiciela greckiej medycyny. Galena z Pergamonu, który w Rzymie byt osobistym lekarzem Marka Aureliusza, Werusa i Kommodusa. Galenus napisał około 100 prac naukowych z zakresu medycyny.

W dziedzinie filozofii Rzymianie nie stworzyli żadnego oryginalnego systemu czerpiąc z myśli greckiej przede wszystkim to, co odpowiadało ich potrzebom, i łącząc elementy różnych teorii. Interesowała Rzymian głównie etyka, praktyczne wskazówki jak należy żyć i postępować w różnych konkretnych sytuacjach. Zainteresowanie człowiekiem, dążenie do jego jak najlepszego poznania, rozwój nauki o moralności — to bezsprzeczne osiągnięcia Rzymian.

Najwybitniejszym rzymskim filozofem w I w. n.e. był Lucjusz Anneuaz Seneka, wychowawca i współpracownik Nerona, zmuszony przez niego do samobójstwa (65 r.). Senekę interesowały przede wszyakim problemy etyczne, starał się rozwinąć zasady filozofii stoickiąj. Zdaniem Seneki należało odrzucić niepokoje życia, nie troszczyć się o majątek i zaszczyty, dbać tylko o spokój i równowagę ducha, które powinny uczynić człowieka obojętnym na wszelkie wstrząsy zewnętrzne. Zasady filozofii stoickiąj głosił także cesarz Marek Aureliusz w Rozmyślaniach. Stoicyzm stał się w dobie Antoninów oficjalną ideologią cesarską.

W jednej dziedzinie kultury okazali się Rzymianie wyjątkowo twórczy - w nauce prawa i literaturze prawniczej. W II w. za rządów cesarza H&driana działała grupa prawników pod kierunkiem 8alwiusza Julian usa, których dziełem stał się Bdykt wieczysty. W czasach Marka Aureliusza został napisany znakomity podręcznik prawa Institutiones, którego autorem był Gąjuaz. W okresie dynastii Sewerów działali sławni prawnicy: Papinianus, Ulpianus i Paulus, którzy dali teoretyczne podstawy rozwoju absolutyzmu cesarskiego.

Rozwijała się również historiografia. Najwybitniejszym historykiem rzymskim był Korneliusz Tacyt (ok. 55 - ok. 120 r. h.e.), pochodzący prawdopodobnie x południowej Galii. Jego twórczość literacka przypada na przełom I i U w. Najważniejszymi dziełami Tacyta są Roczniki (Annales), obejmujące okres od śmierci

553