34241 Re exposure of DSC03366

GŁÓWNE KIERUNKI PRZEMIAN W OKRESIE PRZEJŚCIOWYM OD PRYNCYPATU DO PÓŹNEGO CESARSTWA (193-284 R. N.E.)

1. Panowanie dynastii Sewerów

Podział dziejów Imperiom na okres wczesnego i późnego cesarstwa jest nadmiernym uproszczeniem skomplikowanej linii rozwoju państwa rzymskiego. Jut pierwsze dwa wieki cesarstwa (30 r. p.n.e.-192 r. n.e.), czyli klasyczny okres pryncypatu. przyniosły poważne przekształcenia ustroju i umocnienie władzy cesarskiej, znąjdujące wyraz w stworzeniu silnych podstaw zawodowej biurokracji, zależnej tylko od władcy. Dalsze wyraźne zmiany następowały podczas panowania Sewerów, charakteryzuje je wzrost władzy cesarskiej, militaryzacja Imperium, wykształcenie się właściwego dworu cesarskiego i jego ideologii. Może być sprawę dyskusyjną, czy należy traktować okres Sewerów jako ostatni etap pryn-cypatu. czy też raczej jako początek przekształceń charakterystycznych dla III w., które przez rządy cesarzy iliryjskich doprowadziły do ustroju określanego mianem dominatu Dioklecjana. Słuszniejsze wydaje się jednak rozpatrywanie roli dynastii Sewerów w powiązaniu z całokształtem przeobrażeń ekonomicznych i społecznych w 03 w., które zaznaczyły się już wyraźnie pod koniec II w. Tak np. polityka municypalna Sewerów znamionuje już nowy okres początku kryzysu miast i ograniczanie ich autonomii. Natomiast z punktu widzenia rzymskiej polityki zagranicznej i zewnętrznej siły Imperium panowanie Sewerów stanowi raczej kontynuację rządów dynastii Antoninów i wypada dodatnio w porównaniu z okresem chaosu i nieustannych najazdów różnych ludów na Imperium Rzymskie po 295 r.

Spiskowcy, którym 31 grudnia 192 r. powiódł się zamach na Kommoduss, mieli już kandydata na nowego cesarza. Został nim Publiusz Helwiusz Perti-naks, doświadczony wódz i polityk, pełniący w tym czasie zaszczytną funkcję prefekta miasta. Panowanie Pertinaksa trwało tylko trzy miesiące. Został on uznany cesarzem z pełnią poparcia ludu rzymskiego i armii prowincjonalnych.

gdzie miał wielki autorytet dzięki sukcesom w wojnach markomańskich. Senat przyjął go jednak z pewną rezerwą. Cieszył się wprawdzie ze śmierci Kommodu-sa uchwalając potępienie jego pamięci (damnatio memanae), ale Pertinaks jako homo noouis bardzo skromnego pochodzenia (był synem wyzwoleńca z Ligurii) nigdy nie zyskał prawdziwego poparcia senatu. Bez entuzjazmu przyjęli nowego cesarza pretorianie, przyzwyczajeni do zupełną) swobody i ciągłych darów za rządów Kommodusa.

Mimo tych trudności w samym Hzymie Pertinaka zaczął działać z wielką, energią, planował wiele reform społecznych i finansowych w interesie warstw średnich, kontynuując główne założenia polityki Hadriana. Ściągnął na .siebie nienawiść służby dworskiej, ukrócając przywileje wyzwoleńców i zwalniając znaczną część personelu. Groźniejsza okazała się nienawiść pretorianów, którzy nie darowali staremu cesarzowi prób przywrócenia dyscypliny; już w pierwszym dniu panowania Pertinaks podał pretorianom hasto militmus (.bądźmy żołnierzami"). Wprawdzie obejmując tron obiecał gwardii dary (donatimi w wysokoed 12 tysięcy sesterców na głowę, ale zdołał wypłacić tylko połowę tej sumy. Zbuntowani pretorianie, prawdopodobnie inspirowani przez grupę senatorów, zamordowali Pertinaksa i zorganizowali przetarg na godność cesarską.

Uzyskał ją Didiusz Julianus, bogaty i wpływowy senator, który obiecał pretorianom po 25 tysięcy sesterców. Didiusz Julianus był zapewne wmieszany w spisek przeciw Pertinaksowi Znienawidzony przez lud i nie uznany przez armie prowincjonalne miał panować jeszcze krócej niż Pertinaks. Wojska wchod-nie obwołały cesarzem legata Syrii, Gąjusia Pesceniusza Nigru, który cieszył się dużą popularnością wśród ludu i żołnierzy, choć słynął z utrzymywania bardzo surowej dyscypliny. Prawie jednocześnie, 13 kwietnia 193 r.. legiony naddunąj-skie obwołały cesarzem namiestnika Panonii Superior. Był nim Lucjusz Septy-miusz Sewerus (193-211 r.), pochodzący z ekwiekią) rodziny z Lepcie Magna w Afryce, znany jako doskonały wódz. Uzyskał on od razu poparcie wszystkich wojsk nad Dunajem i Renem, ale wobec niepewności sytuacji w Italii i na Wschodzie zawarł porozumienie z namiestnikom Brytanii, Klodiuszem Albinem, pretendującym również do władzy cesarskiej. Albinus został mianowany Cezarem i oflęjalnym następcą Septymiusza z pominięciem dwóch jego synów. Ten wybór .nąjlepszego” jako następcy i rezygnacja z zasady dziedziczności tronu miały Sewerowi zjednać sympatię senatu, który w pełni popierał Klodiusza Albina.

Septymiusz Sewerus wystąpił jako oficjalny mściciel Pertinaksa, którego imię przyjął. Na czele armii naddunąjskiej pociął błyskawiczny mam na Rzym. Opuszczony przez wszystkich Julianus został zamordowany. Sewerus przed wkroczeniem do Rzymu rozprawił się z pretorianami. Zdołał ich otoczyć swoimi żołnierzami, rozbroić i rozpuścić, nie wolno było żadnemu z morderców Pertinaksa zbliżyć się do Rzymu bardziej niż na 100 mil. Na miejsce rozpuszczony gwardii pretoriańskiej Sewerus utworzył nową spośród zasłużonych żołnierzy głównie z prowincji naddunąjskich. Po wkroczeniu do Rzymu Sewerus zorganizował uroczysty, symboliczny pogrzeb Pertinaksa i przeprowadził jego deifikagę. Aktem tym pragnął podkreślić, że będzie kontynuować społeczny program zamordowanego cesarza.

573