Re exposure of DSC03342

PRZEMIANY EKONOMICZNO-SPOŁECZNE W OKRESIE PRYNCYPATU

1. Rola prowincji

Okres cesarstwa przyniósł zasadnicze zmiany w tyciu prowincji. Zerwanie z polityką bezwzględnego i krótkowzrocznego wyzysku, która cechowała schyłek republiki rzymskiej, dało maknakt rozwinięcia różnych gałęzi produkcji, urbanizacji prowincji i awansu społecznego miejscowej arystokracji. Dzięki wprowadzeniu systemu jednotitąj monety, budowie doskonałych kamiennych dróg on* bezpieczeństwu wewnętrznemu mogła dobrnę rozwinąć się wymiana handlowa zarówno wewnątrz Imperium, jak między Rzymem i krajami niezależnymi Mówiąc o gospodarce Imperium nie należy przeceniać roli handlu. Transport lądowy byt bardzo drogi Utyde w nim koni było kłopotliwe, bo nie znano chomąta, a prawdopodobnie takte podków. Drogi rzymskie służyły przede wszystkim celom strategicznym, dla handlu obierano specjalne szlaki, dostępne np. dla karawan ua Wschodzie. Dominującą rolę odgrywał nadal handel morski i największymi miastami Imperium byty głównie porty.

Panowanie Rzymu stosunkowo mniej zmieniło tycie gospodarcze w prowincjach wschodnich, które mały jut aa wysokim stopniu rozwoju gospodarczego w momencie podboju. Ale-właśnie te bogate prowincje o kulturze hellenistyomtj były szczególnie wyzyskiwane w okresie republiki. Panowanie rzymskie w czasach cesarstwa umożliwiło ponowny wzrost produkcji w tych regionach, przycty-niio się na Wschodzie do wielkiego rozwoju handlu, który obąjmował przede wszystkim artykuły luksusowe.

W produkcji zbóż najważniejszą rolę odgrywał Egipt, który w czasach Nerona dostarczał około VS zboża przywożonego do Rzymu. Ze względu na szczególną pozycję ekonomiczną Egiptu i duże prawdopodobieństwo utworzenia na jego terenie odrębnego państwa, August sorganizował tę prowincję na specjalnych zasadach tworząc z nią} jakby osobistą domenę cesarską. Życie gospodarcze Egiptu nie zmieniło się zasadniczo od czasów hellenistycznych. Rzymianie za-

chowali schemat organizacyjny a czasów Ptolemeuszów. Rolnictwo egipskie opierało aię nadal na pracy różnych kategorii drobnych rolników, bardzo wyzyskiwanych i obciążonych mnóstwem podatków bezpośrednich i póśredntiś|i W rzemiośle dominowały dziedziny produkcji o wielu wiekach tradycji jak tkactwo, zwłaszcza wyrobów lnianych, wyrób papirusu, luksusowych gatunków szkła i biżuterii, czym trudniły się głównie duże warsztaty Aleksandrii, któro była jednocześnie wielkim centrum rzemieślniczym i handlowym oraz ważnym portem na Morzu Śródziemnym.

Prowincje wschodnie dostarczały produktów wysoko rozwiniętego rzemiosła i sadownictwa, rozwijały się tam miasta mąjące staro tradycje hellenistyczne; np. w Syrii dominowały wyroby jubilerskie ze złota i brązu. Wielką rolę w handlu śródziemnomorskim odgrywały zwłaszcza Antiochia i Laodicea będące miastami portowymi. Przez Damaszek wiodły szlaki do innych prowincji Imperium i dalej na Wschód - do Indii i Chin. Przywożono stamtąd luksusowe artykuły (drogie kamienie, kość słoniową, perty, jedwab chiński, tkaniny bawełniana z Indii itp.). Rozwijały się na nowo ważne miasta prowincji Azji, uważanej u najbardziej zurbanizowaną prowincję Imperium, jak Nilet, Efez, Pergamon i Smyrna W głębi Aąji Mniejszej utrzymywały się jeszcze okręgi pasterskie, kontrastujące z bogatymi poieis greckimi Na terenach wschodnich Imperium wyrosły szczególnie wielkie majątki ludzi związanych z handlem przynoszącym olbrzymie dochody.

Inna była linia rozwoju zachodnich prowincji Rzymianie objęli tutaj w posiadanie tereny stojące na ogół niżej pod względem cywilizacyjnym. Ludność zachodnich prowincji przejęła w wielu wypadkach technikę produkcji od Rzymian, z drugiej jednak strony dość duży udział ludności wolnej w rolnictwie na terenach Galii sprzyjał dalszemu postępowi techniki agrarnej; w kraju Trewarów zastosowano np. żniwiarkę. Zachodnie prowincje odgrywały poważną rolę w produkcji rolniczej, szczególnie dużo pszenicy dostarczały prowincje afrykańskie. Tutąj powstały w czasach Nerona olbrzymie mąjątki cesarskie. Wyrosły one w znacznym stopniu z konfiskat cesarskich, bowiem jak podąje Pliniusz, .Sześciu senatorów posiadało połowę Afryki, gdy zabił ich cesarz Nero* (Historia naturalis, XVIII, 6, SSL

Mąjątki afrykańskie zaczęły się coraz bardziąj przestawiać na gospodarkę sadowniczą, zwłaszcza uprawę oliwki. Z Afryki przywożono do Rzymu oprócz pszenicy także dzikie zwierzęta, służące do walk na arenie, niewolników, złoto i kość słoniową. Wielki rozkwit gospodarczy w okresie cesarstwa przeżywały Hiszpania i Galia. Z Hiszpanii eksportowano głównie mrówce, zwłaszcza metale (srebro, ołów), a także artykuły rolnicze, szczególnie duże ilości oliwy, któro skutecznie konkurowała z italską Życie gospodarcza i kulturalne rozwinęło się nąjbujnkj w południowej części Hiszpanii, w senatorskiej prowincji Baetica.

Galia odgrywała coraz większą rolę w gospodarce Imperium, stanowi ona ciekawy przykład zespolenia wielkich tradycji 1 umiejętności technicznych Celtów, którzy byli mistrzami metalurgii i obróbki drewna, z przyjętymi od Rzymian nowoczesnymi elementami techniki, np. w budownictwie i uprawie sadowniczej. Ogólnie rzecz ujmując można stwierdzić bardzo wysoki poziom gospodar-

525