48649 Re exposure of DSC03377

Trudno jest odtworzyć główne idee gnostycyzmu, ponieważ istniało wieli, jego odmian. W uproszczeniu można powiedzieć, te kierunek ten mocno podkreślał dualizm dobra i zła, Boga i Szatana, duszy i ciała, dzielił ogół ludzi na wybranych, czyli gnostyków, i obcych, nie wtąjemniczonych. Dla gnnstykow poznanie prawd religii było ważniejsze niż zbawienie i związane z nim wymagania moralne. Wpływ gnostycyzmu, potępionego przez o figa lny Kościół, zaważył ujemnie na pierwotnym rozwoju chrześcijaństwa w Aleksandrii; prawowiernym wyznawcom nowej wiary kontakt z nauką i literaturą antyczną wydawał się niebezpieczny, bo mógł prowadzić do hereąji.

Sytuacja zmieniła się zasadniczo z przybyciem do Aleksandrii Klemensa, który rozpoczął swoją pisarską działalność w ostaniej dekadzie II w. Klemens (zm. ok. 212 r.) był człowiekiem jednocześnie głęboko wykształconym, rozmiłowanym w kulturze antycznej i gorliwym chrześcijaninem. Uznał, że można zwalczać gno8tycyzm jedynie przy dobrej znajomości filozofii greckiej (jest to przygotowanie niezbędne dla zrozumienia chrześcijaństwa), jej argumenty mogły posłużyć na rzecz obrony chrześcijańskich założeń. Baząjąc na metafizyce Platona, etyce stoików i logice Arystotelesa, Klemens stworzył nowy typ chrześcijańskiej literatury, korzystający w pełni z tradycji antyku. Jego utwór Stromateis (Zbiory, Notatki) stał się wielkim osiągnięciem patrystyki. Klemens szukał możliwości współżycia chrześcijan i pogan, proponował umiarkowanie i wząjemną tolerancję.

W pewnym stopniu jego dzieło kontynuował Orygenes z Aleksandrii (184— -254 r.), wybitny chrześcijański myśliciel. Dał on wykład chrześcijańskiej teologii, oparty na pełnej znajomości filozofii antycznej, wykorzystując zwłaszcza spuściznę Platona. Orygenes wykazywał większą surowość wobec pogańskiego świata niż Klemens. Niektóre poglądy z zakresu teologii budziły później wątpliwości. Ważnym dziełem Oiygenesa było Contra Celsum (Przeciw Celsusowi), polemika z Celsusem, który atakował chrześcijaństwo z pozycji greckiego intelektualisty. W rezultacie działalności Klemensa i Orygenesa Aleksandria wyrosła na ważny ośrodek myśli chrześcijańskiej. Pisarze ci wskazali nowe możliwości rozwoju religii przez wykorzystanie pewnych tradycji kultury antycznej, co miało zasadnicze znaczenie dla dalszego rozwoju chrześcijaństwa.

Stopniowo zaczęła się w gminach chrześcijańskich wykształcać hierarchia. Tworzyli ją funkcjonariusze gminy, prezbiterzy (starsi), pełniący funkcje kapłanów, którzy byli pierwotnie wybierani przez ogół członków gminy. Ich pomocnikami w pilnowaniu porządku byli diakoni. W miarę wzrostu mąjątku gminy potrzebny stał się jego stały nadzorca, episkopos (biskup), wybierany przez gminę. Stopniowo przekształcił się on w głównego kierownika gminy, obdarzonego silną władzą nie tylko w sprawach organizacyjnych, ale również ściśle religijnych. Prowadzenie gminy było trudne nie tylko ze względu na wrogość władz państwowych i znacznej części społeczeństwa, ale także z powodu pojawienia się pierwszych ruchów heretyckich. Chrześcijaństwo potrzebowało silnej władzy biskupów, aby utrzymać ideologiczną jednolitość. W połowie II w. biskup stał się suwerenem gminy zarówno w zakresie spraw kultu, jak i w sądownictwie oraz

administracji, jego autorytet zyskał charakter nadprzyrodzony jako następcy Apostołów. Szczególne znaczenie mieli w II i III w. biskupi dużych gmin chrześcijańskich: Antiochii, Efezu, Aleksandrii. Rzymu i Kartaginy.

Na początku III stulecia został ustalony pierwszy Kanon Nowego tu. Kościół stał się instytucją zapewniającą przy spełnieniu określonych warunków zbawienie wieczne. Problemy dotyczące doktryny Kościoła, sakramentów, walki z interpretacją wiary o charakterze .heretyckim" były omawiane przez synody czyli zjazdy duchowieństwa, które zaczęto odbywać pod koniec O w. Brali w nich udział początkowo także prezbiterzy, a nawet laicy, ale głos decydujący należał do biskupów. W III w. Kościół był już instytucją w pełni zhierarchizowaną, z silną „monarchiczną" władzą biskupów i rozwijającą się instytucją synodów.

Chrześcijaństwo rozszerzało się szybko, zwłaszcza na Wschodzie hellenistycznym, choć było jedyną obok judaizmu religią śwista antycznego, nastawioną na ścisły ekskluzywizm. Świat dzielił się na chrześcijan czyli wiernych i resztę - niewiernych. Najhardziej wyróżniało chrześcijan to, że nie składali ofiar państwowym bogom, gdyż byłoby to sprzeczne z zasadami konsekwentnego monoteizmu. Ta postawa wyznawców Chrystusa budziła niechęć wśród ogółu społeczeństwa, które rozpowszechniało niewiarygodne opowieści i opinie, te są oni ateistami i wrogami rodzaju ludzkiego.

Mimo wrogości wobec innych religijnych systemów chrześcijaństwo mogło stać się religią światową dzięki całkowitą) rezygnacji z jakiejkolwiek wyłączności narodowościowej i konsekwentnemu wyjściu poza krąg etniczny Żydów, co zapoczątkowały idee i działalność Apostoła Pawła. Negatywny stosunek chrześcijan do wszystkiego co pogańskie nie doprowadził jednak do rezygnacji t udziału w wychowaniu antycznym, uczęszczania do szkół opartych na tradycji pogańskiej. Niechęć znacznej części społeczeństwa do chrześcijan szła w parze z nieufnością władz cesarskich i prowincjonalnych, zaniepokojonych rozszerzaniem się nowej tajemniczej religii, która była sprzeczna z mona rnaiorum i uznawana za groźny zabobon (supentitio).

Cesarze do połowy III w. nie wydali jakiejś ustawy, skierowanej przeciw chrześcijanom. Byli oni jednak pociągani do odpowiedzialności karnej na podstawie rozmaitych oskarżeń. Nasilenie prześladowań nastąpiło za rządów dobrego cesarza Marka Aureliusza, kiedy to w 177 r. w Lugdunum stracono co nąjmniej 50 chrześcijan.

Nowa fala prześladowań dotknęła wyznawców Chrystusa za rządów Septy-miuaza Sewera i objęła Egipt (przede wszystkim szkołę aleksandryjską) oraz część Afryki. Niechętne nastawienie cesarza wobec chrześcijan powstało po obchodach decennalia (dziesięciolecia rządów) Septymiusza Sewera w 202 r., kiedy to uchylali się oni od udziału w tych pogańskich uroczystościach. Nie wydaje się jednak słuszne przyjęcie tezy o wydanym rzekomo przez Septymiusza Sewera edykcie przeciw chrześcijanom obowiązującym w całym Imperium. Prześladowania lokalne, zwłaszcza w Aleksandrii i Kartaginie, miały charakter krwawy i dostarczyły Kościołowi wielu męczenników.

595