pic 11 06 012803

308 LUBOMIR DOLE2EL 309 SEMANTYKA NARRACJI

308 LUBOMIR DOLE2EL 309 SEMANTYKA NARRACJI

ty stosunk ' ^{W    w}t—-------„,

Solnych ^{U Z}^^odno^^C4 ntodalnej; (b) zrelatywizowane modalności poszcze-

^agensóvv są sprzeczne lub przynajmniej odmienne (w swych

o stosunku modalnff

V‘-7 -------j

Wartością M    ‘ *    ^Jub Przynajmniej odmienne (w

atezgori - • ~~ ^{W tak4m} wypadku będziemy mówić o stosunku m , ości między agensami narracyjnymi. Te dwie możliwości

dla teoretycznego wyjaśnienia fabuł z więce

----

jednym    rui ctjr

¹ agensem (fabuły o „interakcjach”): stosunek zgodności moda*

’ --- —•~»rtnf?nnści — do fabii

Forms of Plot.

Zob. N. Friedman, *1955), s. 247—252.

gorszenie”, która według Bremonda⁴⁴ reprezentuje zasadnicze stadia „cyklu” narracyjnego.

Podany przez nas przykład pokazuje również, jak ujmuje się w tym modelu związek między treściowymi a formalnymi kategoriami fabuł A. Kategorie treściowe stanowią najszersze kategorie narracyjne, wyprowadzane wyłącznie zgodnie z ograniczeniem ogólnym, jakim jest jednolitość modalna. Kategorie formalne, wywiedzione zgodnie z określonymi ograniczeniami modalnymi, reprezentują warianty w obrębie kategorii treściowych. Z drugiej jednak strony kategorie formalne ujawniają strukturalny izomorfizm fabuł A należących do różnych kategorii treściowych.

Kategorie formalne fabuł *A to wciąż jeszcze dosyć ogólne kategorie narracyjne, powiązane bezpośrednio z leżącą u podłoża podstawą modal-ną. Związek między tymi abstrakcyjnymi kategoriami a konkretnymi fabułami zostanie ustalony poprzez semantyczny opis i klasyfikację opowiadanego zdarzenia (w naszym przykładzie opis „zysku” lub „utraty”). Wiemy z części 1, że zdarzenie może być opisane albo jako działanie, al o jako proces, w obrębie fabuł A o zysku (i o utracie) wyprowadzimy zatem warianty związane z procesem i warianty związane z działaniem.

a więc np. procesualny wariant epistemicznej fabuły A o zysku mo-zemy pojmować jako opowieść o naturalnym (biologicznym) gromadzeniu się wiedzy (zmysłowej lub racjonalnej). Ten wariant nazwiemy fabu-ą o r o z woju epistemicznym. Jeśli nabycie wiedzy zostanie ■uftct!¹⁶ u° ^pewne dzbanie samego agensa narracyjnego, powstała W •-^SP°hu ^{s ruk}tura będzie reprezentować fabułę A o uczeniu się. nuli i^^{Pa U} k^arc^^ej łożonym, zakładając dwu agensów narracyjnych nipm ,^P^^a^^enSa * ^pa^^ensa)> będziemy mieć do czynienia z przekazywa-_r:_ _t ^{16 Z}^’ ^WYⁿ*^klde fabuła A o nauczaniu. Podobne wa-i aksir>w^{Zna w}Y^prowadzić ^w fabułach A o aletycznym, deontycznym dzianeon ^{1Cłinyrn Z}^^sku (i utracie). Semantyczną klasyfikację opowie o zvsku _a„r^{aCJ1 zdarzenia} zilustrujemy na przykładzie fabuły A rżenie możp h* °®^1C™^{ym w} wariancie związanym z działaniem. Zda-doprowa dza i aro *^aklasY^nkowane jako działanie FIZ (podróż, walka, itd.), szukiwanie, albo też^k^T-    ^wartości materialnej — typowe po-

kiejś wartości duchowe i °__^{dZiałanie PSYCH}> kończące się uzyskaniem ja-fabuły erotvp7r>_c    • °P^owlesć o poszukiwaniu duchowym. Typowe

warianty fabuły    ^l^^terpretować J^ako związane z działaniem FRYJV

tej formuły działania cprli ^aksjolo§^iczny^m- ¹ wreszcie wprowadzenie do nego stanu społecznego — ■ ^{doprowadzi do} osiągnięcia jakiegoś pożąda-dowym „postępie”    ^^{ak w} °P°wieściach o społecznym czy naro-

osiągnęliśmy    ^poj^mowaniu struktur narracyjnych

__    ^{m a}bstrakcji, co pozwala nam podciągnąć wie

44 g

Logique de possibles narratifs oraz Logiąue du ricit.

le fabuł, które na powierzchni wydają się całkiem odmienne pod pewną kategorię ogólną. Istniejące „gramatyki narracji” wyprowadzono z fabuł o działaniu FIZ, dlatego też najlepiej wyjaśniały one fabuły o przygodach fizycznych. I abuła to jednak kategoria znacznie szersza⁴⁵. Modalne ujmowanie fabuł wolne jest od ścisłego ich wiązania z działaniem fizycznym, gdyż ograniczenia modalne generują ciągi opowiadanych stanów i zdarzeń, nie określając ich rodzaju i kategorii; dopiero w późniejszej fazie derywacji wprowadza się pojęcia działania i procesu oraz ich kategorii semantycznych. W tej postaci „gramatyka narracji” nabiera większej skuteczności, może bowiem tłumaczyć nie tylko „podstawowe” historie o działaniu fizycznym, ale także wszelkie fabuły, łącznie z tymi, które znajdujemy we współczesnej literaturze.

Na zakończenie tego wprowadzenia do modalności narracji chciałbym jeszcze dodać dwie uwagi jako wyjaśnienie uzupełniające prezentowane tu ujęcie. Zagadnienia, które w nich poruszam, wymagać jednak będą dokładniejszej analizy.

1. Omawiając modalności narracji konsekwentnie przyjmowaliśmy milczące założenie, że wszystkie operatory modalne (występujące w formułach fabuły) związane są z agensem, tzn. z jakąś jednostką. W logice modalnej takie użycie operatorów nazwano „relatywizacją” modalnoś^ Według Hilpinena „modalności zrela ty wizowanych używa się w syt cjach, w których zakłada się, że niektóre możliwe stany rzeczy zal od własności pewnych określonych jednostek ⁴⁶. Z relatywizowane nt | dalności narracyjne można uznać za charakteryzujące „świat agen narracyjnego, taki, jaki reprezentują początkowy i końcowy stan danej fabuły.

Rozumie się samo przez się, że w fabułach A z więcej niż jednym tyl ^ko agensem modalności mogą być zrelatywizowane względem każdego członka danego zbioru agensów, a wtedy możemy przewidzieć dwie p stawowe możliwości: (a) zrelatywizowane modalności różnych agensów są bakowe; w takim wypadku powiemy, że agensi pozostają _____

się bardzo ważne

• -;m agensem (fabuiy u ........-    • niezgodności

Mzie prowadzić do fabuły o sojuszu, J

®°wiącej o antagonizmie.

Journal of General Education

<• jj .

J. H₀ck^1Pinen’ ^nalysis of Ralativized Modalities. W: J. W. Davis, ^iS{3, s. i8₂ ^ney’ ^K- Wilson (eds.), Philosophical Logic. Dordrecht, Reidel,