74982 pic 11 06 012737

305

LUBOMIR DOLEŻEL

Znaczny postęp w logice modalnej przyniosło odkrycie, że niektóre operatory modalne (tzn. wyrażenia modalne poprzedzające zdania logicz- ' ne) wykazują pewną analogię formalną z klasycznymi kwantyfikatorami j logicznymi. Analogię tę przedstawia tabela³⁸; w pierwszej rubryce podano kwantyfikatory logiczne, w drugiej — operatory aletyczne („klasyczne” operatory modalne), w trzeciej — operatory deontyczne.

E niektóre /N/ E żaden

wszystkie

SEMANTYKA NARRACJI

M    możliwe

rs-/ M    niemożliwe

At

konieczne

P    dozwolone

~ P    zakazane

^ P ^ obowiązkowe

Dodane do zdań logicznych p, q operatory modalne tworzą formuły

modalne. Jeśli ogólnym symbolem operatora modalnego jest 0 to Ogólna

formula modalna będzie miała postać op. Formulę modalną^ P ^ ^

my odczytywać „możliwe, że p”, ~Mp — „niemożliwe, że p , ~ ~P

„niemożliwe, że nie p”, równoznaczne z „konieczne, że p •

Trzy operatory zawarte w każdej z rubryk tabeli odpowia ają pew

nemu systemowi modalnemu. System aletyczny tworzą ope

ry możliwości, niemożliwości i konieczności, system deontyc/.

ny — operatory przyzwolenia, zakazu i obowiązku. Inne systemy mo-

dalne i formalne relacje między ich operatorami nie zostały dotąd opisane

tak dokładnie jak te, które przedstawiono w tabeli. Nie trzeba tez

niecznie zakładać, że operatory wszystkich systemów będą się stosować

do tej samej „logiki”. Wydaje się jednak, że dwa inne jeszcze sysem.

modalności opisano wystarczająco precyzyjnie, aby mogły służyć naszem

celowi: system aksjologiczny operatorów D, który bę

terpretowany jako wyrażający modalne pojęcia tego, co dobre, złe 1 ⁰

jętne³⁹, oraz system epistemiczny operatorów W, °k^eiⁱⁿ'j^

modalne pojęcia wiedzy, niewiedzy i wiary⁴⁰. Jest również ^ca

prawdopodobne, że semantyka logiczna zacznie interpretować ⁿ'^e^_

inne wyrażenia jako operatory modalne, ustanawiając w ten sposo n systemy modalności.

Logiczne systemy modalne powiążemy ze strukturami narracja wadzając pojęcie fabuły jądrowej [atomie story] (fabuły - ■ buła A definiowana będzie jako ciąg motywów charakteryzujmy

⁸⁸ Zaczerpnięta z: von Wright, An Essay..., s. 14.    _antyka

** Pomimo bogatej literatury poświęconej zagadnieniom aksjologii ^se

pojęć aksjologicznych jest wciąż niedoceniana. Por. G. H. von Wrig ^

Logic of Preference. Edinburgh, Edinburgh University Press, 1973, s. •

szerniejsze omówienie modalności aksjologicznych to: A. A. I w i n, J^floj₀gicz-

logiki ocenok. Moskwa 1970. Od Iwina przejęliśmy trójkę operatorów ^a

nych „oceny bezwzględnej” (zob. także v o n Wright, The Logic of P^

oraz N. Rescher, Introduction to Value Theory. Englewood Cliffs> N-tice-Hall, 1969, s. 46).    ,

^{40 T} H i n t i k k a, Knowledge and Belief. Ithaca—London, Cornell Un'

>2.

jednolitością modalną. Jednolitość modalna oznacza, że wszystkie wzory modalne pojawiające się w danym ciągu muszą być tworzone za pomocą operatorów należących do jednego i tylko jednego systemu modalnego; ujmując to inaczej, można powiedzieć, że fabułą A rządzą operatory jednego i tylko jednego systemu modalnego. Jeśli w sekwencji motywów występują wzory modalne z operatorami z dwu lub więcej różnych systemów modalności, sekwencja ta będzie interpretowana jako fabuła złożona (molekularna), tzn. będąca manifestacją dwu lub więcej fabuł A.

Z modelu modalnego wyprowadzimy ex dejinitione następujące kategorie fabuł A:

1.    Kategoria aletycznych fabuł A, tj. ciągów motywów podporządkowanych operatorom M, wyrażającym modalności możliwości, niemożliwości i konieczności.

2.    Kategoria deontycznych fabuł A — ciągów motywów rządzonych przez operatory P, czyli przyzwolenia, zakazu i obowiązku.

3.    Kategoria aksjologicznych fabuł A, tj. ciągów motywów, którymi rządzą operatory D — dobrego, złego i obojętnego.

4.    Kategoria epistemicznych fabuł A, czyli ciągów motywów podporządkowanych operatorom W — wiedzy, niewiedzy i wiary.

Te kategorie fabuły A będą nazywane kategoriami treściowymi. Ponieważ model modalny leżący u ich podłoża jest modelem otwartym, system kategorii treściowych będzie również uważany za otwarty, z m żliwością wprowadzania doń nowych kategorii.    g *

Modalne pojmowanie makrostruktur narracyjnych doprowa 1 ważnej rewizji istniejących gramatyk narracji. Jeśli np. porown;    p

■ze kategorie treściowe z    *4

za wyróżnionymi przez mego funkcjami k y ją ę . ,    , _7akrest«

** A. Pewno funkcje Proppa nale* w ^—^1^ deontycznej fabuły A, zwłaszcza sekwencja ,,    ¹    _należy do dzie-

» - Kara”. Para „Brak - Zlikwidowame tego Braku n: ^ ^ fany fabuły aksjologicznej, ponieważ wpreze    ^    „jieiei _d0

wartości” ⁴¹. Funkcja „otrzymanie magiczneg    Kraterowi” przejść

fabuły aletyczne j, jeśli środek magiczny    _bohatera” należy

°d niemożliwości do możliwości. Funkcja P°

^0czywiście do zakresu fabuły epistemicznej • _f,_ir.j_amentalne całościo-

%móg modalnej jednolitości to najbar    _generatywna wy

^We ograniczenie w kształtowaniu fabu y. o    dopuszczalne L

z faktu, że w obrębie danego systemu ^{m0 a} pitego też podsli zbudowane) są tylko niektóre ciągi ^mot^° _modalnej polega na zadanie gramatyki narracji opartej na g    ■

“ ^por. Greimas, Semantiąue structurale, s.jlj- _omówione przez T. Tod9Ę . “Niektóre aspekty fabuły epistemicznej    _w „rfądcu * *go ana

j.°^{v a} (Poetiąue de la prose. Paris, Seui, ^lz4 La quete du Saint-Graal.

⁸ ' Pamiętnik Literacki 1985, z. 2