S5000282

wyroby miedziane dużych rozmiarów mogły dotrzeć na nasze ziemie w charakterze głównie brył surowca^4S. Jedna siekierka płaska została podobno znaleziona w glinianej formie odlewniczej, należy jednak podkreślić, że chodzi tu o typ długotrwały i przypadający nie tylko na czasy neolitu ⁴⁶. Interpretowane jako grób odlewcy znaleziska z Przysieczy budzą zbyt wiele wątpliwości, aby można było utrzymać taką ich kwalifikację⁴⁷.

Wytwory metalowe, niemal wyłącznie miedziane ⁴⁸, występują z rzadka na osadach i cmentarzyskach, natomiast zalicza się tu sporą liczbę znalezisk luźnych. Niestety, braki w analizie typologicznej, chronologicznej i kartograficznej zabytków metalowych z naszych ziem uniemożliwiają dokładniejsze ich omówienie. Stosunkowo często występują w tym materiale' ozdoby (zausznice, zawieszki, paciorki, bransolety), rzadsze śą narzędzia (głównie płaskie siekierki i różne to-pory), stosunkowo najrzadziej i późno występuje broń, a specyficzny zabytek reprezentują figurki dwóch wołów połączonych' jarzmem z Bytynia, wiązane z kulturą pucharów lejkowatych ⁴⁹. Analizy typologiczne materiału wykazują jego południową genezę. De facto brak narazie form, które możnaby uznać za typy lokalne⁵⁰. Przytoczone dane wskazują niezbicie, że część znanych zabytków wyprodukowano na naszych ziemiach w II i III okresie neolitu, nie odbiegając jednak od pierwowzorów, co uniemożliwia wyróżnienie tych okazów. Ta okoliczność oraz fakt, że większości

⁴⁵    J. Kostrzewski: Wytwórczość metalurgiczna.... s. 177.

⁴⁶    Por. J. Kostrzewski: Wytwórczość metalurgiczna..., s. 178. O ich datowaniu J. Dąbrowski: Zabytki metalowe epoki brązu między dolną Wisłą a Niemnem, Wrocław—Warszawa—Kraków 1968, s. 92.

⁴⁷    J. Kostrzewski: Wytwórczość metalurgiczna..., s. 178, ale por. H. S e g e r: Schlesische Hortfunde aus der Bronze- und frUhen Eisenzeit, „Altschlesien” T. VI, 1936, s. 90.

⁴⁸    Nieliczne analizy wykazały istnienie zabytków

brązowych, por. T. Dziekoński: Metalurgia miedzi..., s. 41 i n.; J. Machnik: Stosunki kulturowe..., s. 62; T. Dziekoński, T. Wiślański:    Untersuchung...,

s. 123 i n. oraz K. S p i n d 1 e r:    Zur Herstellung der

Zinnbronze in der frUhen Metallurgie Europas, „Acta Praehistorica et Archaeologica” Vol. 2, 1971, s. 208 i n.

⁴⁹    Krótkie charakterystyki form metalowych podają autorzy opracowań w tomie „The Neolithic in Poland”, Wrocław—Warszawa—Kraków 1970, s. 125 i n. Katalogi znalezisk luźnych z tego czasu por. J. Kostrzewski: Wytwórczość metalurgiczna..., s. 177 i n.; J. K o-strzewski: Skarby i luźne znaleziska metalowe od eneolitu do wczesnego okresu żelaza z górnego i środkowego dorzecza Wisły. i górnego dorzecza Warty, „Przegląd Archeologiczny”, T. XV, 1964, s. 5 i n.; B. Kostrzewski: Znaczenie Odry w pradziejach, „Przegląd Archeologiczny", T. VIII, 1949, s. 257 i n. mapa VI, a o zabytku z Bytynia por. ostatnio T. Wiślański: Podstawy gospodarcze..., s. 167 i n.

^N Pomijamy tu sugestie odnośnie niektórych form znanych w 1 lub 2 egzemplarzach (J. Kostrzewski: Wytwórczość metalurgiczna..., s. 178), jako oparte na zbyt kruchych podstawach.

znanych z tego czasu przedmiotów metalowy^ nie można w ogóle powiązać z określonymi kul. turami, wyklucza praktycznie możliwość stwier. dzenia zmian czasowych obserwowanego zjawiska

We wczesnej epoce brązu (I i II okres) sytuacja zmienia się zasadniczo, choć tylko na części terenów Polski. Zmiany te wiążą się’ dopiero i późnymi fazami kultury unietyddej⁵¹. Nowe układy obejmują początkowo swym zasięgiem tylko Śląsk, Wielkopolską i część Pomorza, dopiero w okresie następnym rozszerzając się na teren Małopolski oraz Polski środkowej⁵². Najbardziej zapóźnione w dziedzinie przejmowania wytworów metalowych są niewątpliwie obszary Mazowsza, Podlasia i północnej Lubelszczyzny.

Zwróciwszy uwagę na tereny, związane przede wszystkim z kulturami: unietycką i iwieóską, a potem tzw. przedłużycką, zaobserwować można szereg faktów, ważnych dla omawianego tu problemu. Odnośnie dobywania miedzi powtórzyć tu można jedynie uprzednio sformułowane uwagi oraz podkreślić, że niewątpliwie surowiec importowany stanowił podstawę zaopatrywania w miedź badanych grup⁵⁵. Co się tyczy cyny, to kwestia jej eksploatowania na terenie Polski chyba w ogóle nie wchodzi w grę, a wykorzystywanie względnie bliskich jej złóż również nie jest dowiedzione ⁵⁴. Z kulturą unietycką wiążą się ślady topienia rud miedzi⁵⁵, brak jednak dowodów na przeprowadzanie tego na ziemiach polskich. Jedynymi na razie śladami przetapiania metalu są znaleziska z Bruszczewa (przy palenisku gliniana dmuchawa, podkładki i trwała forma do produkcji bransolet^5#) datowane na I lub II okres epoki brązu. Należy zresztą dodać, że brak źródeł jest w tym wypadku spowodowany głównie niedostatkiem badań na osadach ^5t, a znać to jeszcze wy-

⁸¹ O neolitycznym charakterze wczesnych faz tej kultury por. np. J. Machnik: Stosunki kulturowe.., s. 193 1 n.

⁶² Chodzi tu o część obszaru zajętego przez kulturę trzciniecką, choć występowanie miejscowej wytwórczości metalurgicznej bywa jeszcze dla tej kultury kwestionowane — por. ostatnio M. G e d 1: Archeologia pierwotna i wczesnośredniowieczna, Cz. III, Kraków 1973, s. 51.

⁵³    J. Kostrzewski:    Wytwórczość metalurgicz

na..., s. 194 i n.

⁵⁴    K. Spindler: Zur Herstellung..., s. 201 i n.

⁶⁶ Por. np. V. Podborsky:    Na okraj wyroby

bronzovych prćdmótu starśiho metalika na Moravć, „Archeologicky Sbornik”, Ostrava 1974, s. 67.

⁵⁰ Z. Pieczyński: Sprawozdanie z prac wykopaliskowych na osadzie z II okresu epoki brązu w Bruszczewie, pow. Kościan, stan. 5, „Fontes Archaeolo-gici Posnanienses”, Vol. XX, 1970, s. 268 i n., rys. 4.

⁵⁷ Por. dane dla terenów, na których nie eksploatowano rud miedzi — E. S r a ć k o v a: Vótefovsky kadłub z Josefova, „Archeologicke Rozhledy” T. XV, 1963, s. 506 i n. oraz A. K n o r: Habitat śnóolithięue et de la civi-lisation d’tJn6tice a Vran£ (Bohćme), [w:] „Investigations archćologiuęes en Tchecoslovaquie”, Prague 1966, s. 89

raźniej \ stwierdzaj brązu, ću dwa zesn częstych zu, które ca mied: złom brj panując]

Na s rzędzi b brązu. ( za narz • przednu Występ i iwień: nym tei talurga ozdoby trzeba j letowe łych ze kierką cza spe wyraża zespołu Równie z tego Polska, tak bog leżą dc o znaes cych z

»

oraz J. na..., s. : w p

i n.- ora i n.

69 j

na..., s. np. skar tura un: manek kultury 1973, s.

•i w

« W im Non schrift i Mainz".

63 Ni

cano jus Leubingt gen und ⁴⁴ O borg: mark, „ i n., a o tyckiej i „Arbeits-dendenk

16