S5006927

i wielkości wgłębień na powierzchni płytka z Jankowa dobrze z nimi koresponduje, choć sama jej forma — z dwoma rzędami wgłębień i rowkiem — nie ma analogii wśród tego typu zabytków. Nie wiadomo jednak, czy foremki stosowane z dala od centrów osadniczych kultury lateńskiej, i to w dodatku już po jej zaniku, wyglądały dokładnie tak samo jak zarejestrowane do tej pory. Celtyckie formy miały różne kształty i rozmiary — między innymi są znane podłużne foremki z trzema rzędami wgłębień⁵⁹. Omawiany zabytek znaleziony został w warstwie kulturowej, w której dominowały materiały kultury łużyckiej. W przypadku stanowiska wielokulturowego, jakim jest osada w Jankowie, nie daje to podstaw do określenia jego datowania i przynależności kulturowej.

W celu wyjaśnienia wątpliwości związanych z funkcją płytki poddano ją specjalistycznym analizom. Badania powierzchni przedmiotu za pomocą skaningowego mikroskopu elektronowego oraz fluorescencyjna analiza rentgenowska⁶⁰ nie potwierdziły obecności metalu w zagłębieniach. To jednak niczego nie przesądza, ponieważ wymienione wyżej techniki pomiarowe nie umożliwiają oznaczania śladowych zawartości metali⁶¹. W celu weryfikacji ich ewentualnej obecności na powierzchni zabytku zastosowano metodę spektrometrii mas ze względu na jej bardzo dużą czułość. Mikropróbkowanie laserowe umożliwiło detekcję obecności śladów metali na powierzchni zabytkowego przedmiotu bez powodowania jego uszkodzeń widocznych gołym okiem (ryc. 19-22). Badana płytka uległa wcześniej złamaniu w miejscu dawnego łączenia klejem, co umożliwiło optymalny wybór obszaru prowadzenia pomiarów. Spektrometria mas z jonizacją w plazmie indukcyjnie sprzężonej połączona z mikropróbkowaniem za pomocą ablacji laserowej (LA ICP MS) zastosowana została do badania dwóch wybranych obszarów w przełomie płytki: na dnie zagłębienia (ryc. 19) i w jego bezpośrednim sąsiedztwie, lecz już na powierzchni przedmiotu (ryc. 20). Przeprowadzone pomiary pozwoliły na określenie rozmieszczenia różnych pierwiastków wzdłuż linii poddanej działaniu wiązki lasera (patrz ryc. 21,22). Pomiary wykonane zostały w Pracowni Teoretycznych Podstaw Chemii Analitycznej Wydziału Chemii Uniwersytetu Warszawskiego⁶².

Uzyskane wyniki, które powinny być traktowane jako wstępne, pozwalają na wyciągnięcie następujących wniosków: (i) podstawowy skład pierwiastkowy w obydwu wybranych obszarach poddanych ablacji laserowej jest prawie identyczny, co oznacza, że surowiec użyty do wyrobu płytki był jednorodny; (ii) intensywność sygnałów odpowiadających obecność dwóch metali: ołowiu i cyny, zmieniała się jednak znacząco wzdłuż linii poddanej działaniu lasera, przy czym wyraźnie wyższą intensywność sygnału zarejestrowano w miseczkowatym zagłębieniu. Należy przy tym podkreślić, że pomiary

⁵⁹    M. Ć i ż m a f, K mincovnictv( na keltskćm oppidu Starć Hradisko, Archeologicke rozh-ledy, t. XLVII, z. 4, 1995, ryc. 2: 4.

⁶⁰    Wykonane w Zakładzie Nauk Pomocniczych Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk w Warszawie (mgr Elżbieta Pawlicka) oraz na Wydziale Inżynierii Materiałowej Politechniki Warszawskiej (dr Hubert Matysiak).

⁶¹    Na 38 foremek menniczych z oppidum Stare Hradisko poddanych fluorescencyjnej analizie rentgenowskiej tylko w 12 przypadkach udało się stwierdzić ślady obecności metalu. Spośród nich tylko w czterech stwierdzono makroskopowo obecność kropelek złota: M. C i ż m a r, Technische Keramik aus Bóhmen und Mdhren, [w:] G. Lehrberger, J. Fridrich et alii (red.), o.c., s. 126.

⁶²    Nasze gorące podziękowania składamy prof. Ewie Bułskiej i dr Barbarze Wagner z Wydziału Chemii Uniwersytetu Warszawskiego za wykonanie pomiarów LA ICP MS i krytyczne omówienie uzyskanych rezultatów.

119