sanktuariasłowiań069

kamienie mogą mieć wykutą jedną miseczkę lub kilka. Niekiedy mogą to być tylko niewielkie zagłębienia.

Jeszcze inne mają wyobrażenia wykutych stóp ludzkich zwanych bożymi stopkami. Jeszcze w późnym średniowieczu otaczano je kultem, niekiedy stawiając obok krzyż i odprawiając tu modły. Niektóre wmurowano w mury kościółków i powiązano bądź z kultem maryjnym, bądź innych świętych. Ciekawe to obiekty. Ocalały w czasie wielkiej burzy przyjmowania chrześcijaństwa, kiedy było ich zapewne zbyt wicie, oby je wszystkie zniszczyć. Znajdowały się na uboczu i nie skupiały wokół siebie zbyt wielu osób. Ot, dzisiejsze kapliczki we wsiach czy na polach. Tu dawny kult trwał. W tolerancyjnej polityce miejscowego kleru zapewne raczej starano się je uświęcać przez stawianie krzyża, może odprawianie tu modłów, aby usunąć kult „szatana'". W sumie przetrwały i pozostały w pojęciach ludu jako święte. Dla tych to przyczyn niechętnie się je usuwa. Tak stało się z kamieniem pod Kaliszem, którego rozbicia miejscowy kamieniarz po prostu odmówił, motywując tym, że nie chce ściągnąć na siebie nieszczęścia.

Niewątpliwie mamy tu do czynienia z wyraźnymi lokalnymi miejscami kultu słowiańskiego. To zapewne na tych kamieniach składano ofiary. To tu dokonywano wróżb. Tylko na wielkie święta udawano się do plemiennych ośrodków kultu. To w owe zagłębienia zapewne ściekała krew z ofiarnych zwierząt. Inne, przede wszystkim te ze stopą ludzką, symbolizowały obecność bóstwa.

O wpływie Celtów mówiliśmy już wyżej. Należy przyjąć, że po nich mogły pozostać również elementy kultu. Wiemy, że Celtowie czcili drzewa. Jest oczywiste, że i inne ludy czyniły to samo. Kult ten przetrwał jeszcze od czasów totemizmu, zmieniał się jedynie, wzbogacał i unowocześniał.

Kronikarz Helmold pisze o widzianym osobiście przez niego świętym gaju u Słowian połabskich: „Tutaj między starymi drzewami zobaczyliśmy święte dęby, które były poświęcone bogu tej ziemi, Pro we. Otaczał je podwórzec i płot starannie z drzewa sporządzony, dwie posiadający bramy. Albowiem poza bożkami domowymi i bałwanami, których pełno było po różnych miastach, to miejsce było świętością całej krainy, dla której wyznaczony był kapłan, osobne święto i rozmaite ofiary. Tu co poniedziałek zwykła była schodzić się ludność z księciem i kapłanem na sądy. Wstęp do zagrody był zakazany wszystkim prócz kapłana i przychodzących z ofiarami albo śmiercią zagrożonych, tym bowiem nie odmawiano azylu. Taką bowiem Słowianie cześć okazują swym świętościom, że obejście świątyni nawet wroga krwią nie może być skalane...¹’

Jeśli spojrzymy wokół siebie, to znów dostrzeżemy wiele drzew otaczanych szacunkiem. Kto wie, czy dzisiejsze wielkie i sławne dęby pomniki przyrody kiedyś nie ocalały od toporu cieśli tylko dlatego, że otaczał je kult? Ile spotykamy dzisiaj drzew związanych zazwyczaj z kultem maryjnym, na których według ludowych przekonań przynajmniej jedna gałązka jest przez cały rok zielona? Wszystkie one to tradycja dawno przebrzmiałych czasów. Kiedy ginęło jedno drzewo, kult przenoszono na sąsiednie. W pomroce dziejów zatraciły te drzewa dawne znaczenie, zaginęli dawni bogowie. Dzisiaj niezmiennie służą nowemu. I tu spotykano się na wiece i na wróżby. Ten relikt dawniejszych chyba wierzeń przed personifikacją bóstw tkwił i tkwi jednak wyraźnie w ludzkiej świadomości. Wybiera się przy tym na ogół drzewa potężne, wielowiekowe, bo one odpowiadają mocy boskiej.

Człowiek (a nawet i niektóre zwierzęta) potrafił wykorzystywać od niepamiętnych czasów naturalne środki lecznicze. Pozbawiony farmakologii w pojęciu dzisiejszym, szukał środków naturalnych. Takim środkiem by-

133