ScanImage098

200

wybrane miejsce pochówku otaczano kręgiem z kamieni o średnicy od 3 do 7 m. Wewnątrz kręgu rozpalano rytualne ognisko, od którego pozostawała warstwa spalenizny i węgli drzewnych. Po wygaszeniu ognia sadzano zmarłego po środku kręgu, opierając go plecami o ułożony stos kamieni przykrytych płytą kamienną (ryc. 99). Konstrukcja taka nie tylko utrzymywała zmarłego w pozycji siedzącej, lecz pozwalała uczestnikom pogrzebu na odbycie stypy w jego towarzystwie. Wskazuje na to obecność kości zwierzęcych między kamieniami „stołu biesiadnego” i rozbitych naczyń glinianych.

200

4

5

Ryc. 99. Różne typy pochówków siedzących Vodi (V.A. Nazarenko, 1974).

Po stypie całość zasypywano ziemią (G.S. Lebiediev, 1977, s. 140). W XIII i XIV w. kopano w ziemi jamy, w których sadzano zmarłych opierając ich plecami o ścianę boczną grobu i spuszczając nogi w odpowiednio pogłębioną jego część.

Pojedyncze pochówki w siedzącym układzie znane są także z rejonu jeziora Ilmeó, a nawet dość daleko na południe, bo aż w okolicach Tweru (V.V. Siedov, 1987, s. 40). Może to oznaczać większą powszechność tej formy obrzędowości grzebalnej u Finów Zachodnich, niż pozwala na to uzyskany dotąd zasób źródeł archeologicznych.

Zupełnie innym elementom rytuału pogrzebowego poświęcali uwagę Finowie zorganizowani w polityczno-terytorialny związek In german landu (lżory). W obrębie cmentarza kopali owalną w planie jamę o wymiarach 2—2,3 m x 0,5 -0,6 m do głębokości od 0,3 do 1,1 m. Na dnie jamy układano bruk z kamieni, na nim deski, na deskach zwłoki, które przykrywano płatami kory brzozowęj (I.V. Ravdonikas, 1931, s. 24-31). Całość zasypywano ziemią niczym nie oznaczając grobu na powierzchni. Taki rytuał stosowano nad Zatoką Fińską jeszcze w XVII w., wprawdzie sporadycznie, ale nawet pojedynczy fakt tego typu zadziwia trwałością tradycji.

Finowie znad Ładogi do końca XI w. spalone na stosie dała zmarłych przenosili do oczyszczonych ogniem miejsc wyznaczających podstawę kurhanu okopywanego płytkim rowem. Przygotowanie miejsca dla złożenia pochówków wymagało wielu skomplikowanych zabiegów. Przede wszystkim oczyszczoną przez ogień powierzchnię wysypywano warstwą białego, rzecznego piasku i na jej środku budowano palenisko kamienne, które wydeptano gliną i posypywano żwirem. Na palenisku układano kociołki żelazne, patelnie, czerpaki, gliniane naczynia, łopaty oraz przygotowane jedzenie (ryc. 100). Na wschód od paleniska umieszczano spalone szczątki mężczyzny, na zachód - kobiety. Całość zasypywano piaskiem, by w odpowiednim czasie wyrównać powierzchnię nasypu, wypalić ją ogniem, zbudować następne palenisko i złożyć obok niego kolejną parę zmarłych. Czasem po zachodniej stronie paleniska znajdują się wyłącznie ozdoby kobiece bez szczątków kostnych. W kilku wypadkach po wschodniej stronie paleniska na osobnym stosiku zsypane były kości konia przykryte uprzężą (L.A. Gołubicva, 1981, s. 90 - 96) lub szkielet psa. Zdarza się, że spalone szczątki zmarłych owijano w korę brzozową. Od końca XI w. coraz częściej po obu stronach paleniska składano zwłoki niespalonc z zachowaniem całego opisanego rytuału (VA. Nazarenko, 1974, s. 44 - 45). Zdaniem niektórych badaczy wprowadzenie w obrzędowość grzebalną Finów znad Ładogi zwyczaju budowania rytualnego paleniska w kurhanie jest wyrazem wpływów skandynawskich (VA. Nazarenko, 1970, s. 191-201; 1980, s.274; N.V. Tuchtina, 1971, t 162-181). Adaptaq'a ta jednakże została dostosowana do tradycji fińskiej przez wprowadzenie podziału powierzchni grzebalnej na część męską ‘żeńską oraz innych elementów nieznanych w obyczajowości skandynaw-«kięj (ryc. 101).