ScannedImage 17

Sabejczycy stanowili najbardziej wyróżniającą się gałąź całej rodziny Indów południowoarabskich. Saba’, biblijna Szebal, icb pierwotna ojczyzna, leży na południe od Nagrano w Jemenie. Okres sabejski, zgodnie z teorią arabistów, trwał od około 750 p. n. e. do 115 p. n. e. ze zmianą tytułu królewskiego w około 610 r. p. n. e. Okres minejski trwał od około 700 r. p. n. e. do III w. p. n. e.^{1 2}. Mukarrib to tytuł króla-duchownego, który stał na czele państwa. Dwaj wcześniejsi mukarribowie sabejscy, Jata'-amar i Kariba-il, są wymienieni w asyryjskich kronikach królewskich Sargona II i Sennache-ryba³ i musieli panować pod koniec VIII i na początku VII w. p. n. e.

U szczytu swego rozkwitu królowie Saba’ rozciągnęli swą hegemonię na całą Arabię Południową, zmuszając do uległości sąsiednie królestwo minejskie, czyniąc je swoim wasalem. Sirwah, oddalone o jeden dzień drogi na zachód od Ma’rib, było stolicą Saba’. Jej główną budowlą była świątynia Almaąaha — boga księżyca *. Euiny tej świątyni, zwane obecnie al-Hariba, służą za mieszkania dla wsi liczącej około 100 osób. Pewien napis głosi, że mur opasujący tę miejscowość zbudował Jada'-il, jeden z pierwszych mukarribów. Inna inskrypcja mówi o zwycięskiej wyprawie, jaką podjął Kariba-il Watar (około 450 r. p. n. e.), który pierwszy przyjął tytuł „MLK [król] Saby“.

TAMA MA‘RIB

W drugim okresie królestwa sabejskiego (około 610-115 r. p. n. e.) pojawia się władca pozbawiony religijnego (kapłańskiego) charakteru. Stolicą zostaje wówczas Ma’rib, około 100 km na wschód od San'a’. Miasto to leży 1300 m n. p. m. Odwiedziło je tylko paru Europejczyków, spośród których pierwszymi byli: Arnaud, Hałóvy i Glaser. Było to miejsce, gdzie krzyżowały się szlaki handlowe łączące kraje kadzidła z portami śródziemnomorskimi, szczególnie z Gazą. Al-Hamdani w swej IklU^{4 5} wspomina o trzech cytadelach w Ma’rib, lecz najsłynniejszą budowlą tego miasta była wielka tama, Sadd Ma’rib ^u. Ten godny uwagi wyczyn inżynierski, wraz z innymi robotami publicznymi, pokazuje nam miłujące pokój społeczeństwo, wysoko zaawansowane nie tylko w handlu, lecz również mające rozwiniętą technikę. Najstarsze partie tej tamy zostały zbudowane w połowie VII w. p. n. e. Napisy głoszą, że głównymi jej budowniczymi byli: Sumhu'ałaj Januf i jego syn Jata'-amar Bajjin, i mówią o jej remoncie za czasów Sarahbi-il JaTura (449-450 n. e.) i za Abraha

Abisyńczyka (543 r. n. e.). Jednakże al-Hamdani, a za nim al-Mas'iidi^u, al-I?fahani¹⁸ i Jaqut¹⁴, uważają, za budowniczego tej tamy mityczną postać Luąmana ibn'Ada.

KRÓLESTWO MINEJSKIE

Królestwo minejskie kwitło w Gawf w Jemenie i u szczytu swej świetności obejmowało większość Arabii Południowej. Oryginalna forma arabska Ma'an (biblijna Ma'5n, Me"un, Meln jako nazwa miejscowości) uległa później wokalizacji na Ma'in, oznaczający źródlaną wodę. Nazwa ta przetrwała do dnia dzisiejszego i nosi ją ważna kolonia Ma'an (na południowy wschód od Petry), leżąca na północnym szlaku handlowym. Minejskie napisy w pobliżu al-'Ula¹⁶ i Tabuk stwierdzają istnienie kilku kolonii w tym rejonie służących za magazyny i miejsca postoju. Minejska stolica Qamaw, którą zwiedził Hałćvy w 1870 r., to nowożytne Ma'In (w południowym al-Gawfie, na północny wschód od §an'a’). Religijna metropolia, Jatil, znajdująca się także w al-Gawfie, to dzisiejszy Baraąiś, na północny zachód od Ma’rib. Minejczycy mówili tym samym językiem, jakiego używali późniejsi Sabejczycy, z pewnymi tylko różnicami dialektycznymi. Tak zwane napisy minejskie obejmują katabańskie napisy królewskie i kilka tekstów ) adramawckich. Rzeźby w ruinach świątyń al-Hazm, prowincjonalnej stolicy al-Gawfu, przedstawiają zawieszone naczynia, prawdopodobnie służące ofiarom z wina, gazele i inne zwierzęta przeznaczone na ofiarę, węże, które były symbolami bóstw, tańczące dziewczyny, służki świątyni, i strusie trzymane zapewne w świętych ogrodach.

QATABlN I ĘADRAMAWT

Inaczej niż królestwa minejskie i sabejskie powstały dwa inne ważne państwa w tym rejonie: Qataban i Hadramawt. Qataban leżał na wschód od miejscowości Aden, zaś Hadramawt mniej więcej w tym miejscu, gdzie znajduje się i dzisiaj. Monarchia Qataban ^lł, której stolicą była Tamna’ (obecnie Kul.lan), istniała od około 400 do 50 r. p. n. e., natomiast monarchia Hadramawtu, której stolicą była Sabwa (klasyczna Sabota), istniała od połowy V w. p. n. e. do końca I w. n. e. W pewnych okresach królestwa te były pod hegemonią Sabejczyków i Minejczyków. Historycy arabscy nie wiedzą nic o tych wszystkich ludach, których napisy znaleźć można od Arabii Północnej do Etiopii i które zorganizowały handel wonnymi korzeniami i podjęły zadziwiające prace publiczne. ^{6 7}

49

1

Por. Nielsen, Handbuch, t. I, s. 04 nn.; F. V. Winnett w „Bulletiu American Schoola of Oriental Research" nr 73 (1939), s. 3-9; G. Ryckmans w „Bnlletin School of Oriental and African Studies“ t. XIV (1952), a. 1 nn.j J. Ryckmans, L'Institntion monarchigue en Arabie meridionale avarU l’Islam, Louvain 1951, s. 257 n.

2

•    Patrz wyżej, s. 35 n.

3

*    A. Fakhry, An Archaeological Joumey to Temm, t. I, Cairo 1952, s. 29-56. Odnośnie do •ostatnich badań patrz W. Phillips, Qataban and Sheba, New Tork 1955.

4

“ Faris, s. 45.

5

Odnośnie do opisu ruin patrz „al-'Azm“ cz. 2, s. 50 nn.

6

^u Muruj al-Dahab, wyd. i thim. de Heynard i de Courteille, t. III, Pana 1864, s. 366.

^u Ta’rih Sini Muluk al-Ard w-al-Anbijd', wyd. Gottwaldt, Leipzig 1844, s. 126.

“ Bulddn, t. IV, b. 383.

^u Lichianicka stolica około 600-300 p. n. e. Patrz wyżej, b. 39.

7

Por. Phillips, s. 247. Odnośnie do listy królów patrz Muller, Bit Burgen, cz. 2, s. 60-67; G. Ryckmans, Lei nomspropres sud-similigues, 1.1, Lourain 1934, 8. 36 nn.; H. St. J. B. Philby, The Baekground of Islam, Aleiandria 1947, S. 143 n.

4 — Dzieje Arabów