ScannedImage 3

1 17

CZTERECH WESZl.O DO PARDES..

dawno się skończyła. Rabini mówią też, że jeśli orzesz pole i ktoś ci mówi, że przyszedł Mesjasz ‘najpierw skończ orać, a dopiero wtedy idź zobaczyć czy Mesjasz przyszedł'

Ogromna większość Talmudu poświęcona jest całkowicie ziemskim kwestiom. Są jednak od tego wyjątki. Niejednokrotnie nagle w toku dyskusji pojawia się wątek mistyczny, ezoteryczny, czy choćby tylko ostrzeżenie, że do tego punktu wolno rzecz rozważać, dalsze zaś spekulacje są zakazane.

Owe mistyczne i ezoteryczne wycieczki znaleźć można we wszystkich nieomal traktatach talmudycznych. Są one integralną częścią Talmudu, co dowodzi, że ten aspekt ludzkiego doświadczenia nie był całkiem obcy rabinom, świadomym odpowiedzialności za kształt społeczności żydowskiej. Przeciwnie, choć wielu współczesnych uczonych z zapałem argumentuje na rzecz „pożyczonego" charakteru elementów mistycznych i długa jest lista wpywów: od pierwotnej magii przez kulturę hellenistyczną po pierwiastki manichejskie a nawet indyjskie, istnieją również przesłanki, by sądzić, że tradycja ezoteryczna towarzyszyła judaizmowi od zarania.

Drugi rozdział traktatu Chagiga (a właściwie pierwsza Miszna drugiego rozdziału) zawiera owe elementy mistyczne w takim nasyceniu, że stają się one głównym jego tematem. Znajdujemy tu praktycznie wszystkie istotne wątki obecne w późniejszej ezoteiycznej tradycji żydowskiej, kabale: wstąpienie do mistycznego ogrodu Pardes, szczegółowy opis kolejnych warstw i pałaców nieba, elementy angelologii i gematrii, rozważania na temat imion i rozmiarów Boga, „niebieską Jerozolimę”, czyli opis relacji pomiędzy tym, co na górze, a tym, co na dole, itd. Trzeba wszelako zauważyć, iż nie jest to ani summa, ani też podręczna encyklopedia wiedzy tajemnej. A to z dwóch co najmniej powodów: po pierwsze, zapis taimudyczny jest stosunkowo wczesny i raczej służył przyszłym traktatom kabalistycznym tematami do rozwinięcia niż sumował ich wyniki, po drugie, wiedza o tym, co znajduje się poza doświadczeniem zmysłowym, nigdy nie była do tego stopnia systematyczna, by odzwierciedlać kompletny i uporządkowany świat. Była ona w sporej mierze grą spekulacji - czasem wzajemnie się uzupełniających, czasem rozłącznych, a czasem sprzecznych - nie zaś opisem skończonej i jednorodnej rzeczywistości. Również trzy zamieszczone tutaj teksty: babilońska Chagiga, jerozolimska Chagiga oraz Tosefta różnią się między sobą w szczegółach. Nie uwzględniam tego w przypisach, pozostawiając czytelnikowi trud i przyjemność wyławiania niekonsekwencji a nawet sprzeczności.