skanowanie0069 (10)

Sceptycy, próbując obalić Darwinowską teorię dobom naturalnego! zbierali przykłady cech i zachowań, które wcale nie przyczyniały się do poprawienia tężyzny danej jednostki. Ich wysiłki doprowadziły do wyjaśnienia, że efekty doboru są widoczne z perspektywy całego gatunku, a nie poszczególnego zwierzęcia. Inni z kolei wyjaśniali, w „niewidzialna ręka”, kierująca doborem naturalnym, nie działa w interesie gatunku, tylko genu, który - w nieświadomy sposób - próbuje przejść w jak największej liczbie kopii do następnego pokolenia. Być może obecny zinstytucjonalizowany kształt komparatystyld literackiej jest tylko przejściowym przebraniem, w którym literatu*s roznawstwo porównawcze poszukuje sposobu, aby przeobrazić całą humanistykę. Propagować należy komparatystyczny odruch, kom-paratystyczny sposób myślenia, a nie nazwę dyscypliny; jeśli okaże się, że dwa pierwsze rozprzestrzeniają się za cenę jej tożsamości i instytucjonalnych korzyści, tym gorzej dla tej tożsamości.

- Tak się składa, że właśnie tożsamość jest źródłem naszego sukcesu - i naszej widmowości.

0 naszej bezosobowości: mit założycielski

AifcifcJR. MttML

Co inni odrzucą, ja zbieram;

Czego inni szukają, dostarczam.

Kupiec Bai Gui, zanotował Sy-ma Ts’ien

Nieprzystawalność losów komparatystycznych praktyk i komparaty-stycznych instytucji jest szczególnie dobrze widoczna dziś, ale można ją dostrzec w każdym momencie historii naszej dyscypliny, która jest historią działań anty-, ponad- i metainstytucjonalnych.

Jak powszechnie wiadomo, komparatystyka literacka jest dzieckiem XIX stulecia. Jednakże w pewnym sensie literatura od zawsze była porównawcza, zasilana przez liczne dopływy. Gliniane tabliczki z Mezopotamii zaświadczają o rywalizacji i strategicznych fuzjach eposów bohaterskich, wydanych przez sąsiadujące z sobą kultury;

kolejnych dowodów dostarczają księgi Biblii¹. Upatrując prawdziwej WAilłoMlośr.l w tym, „co zawsze wszystkim się podoba”, retor znany (pfeRPfinloj Jako Longinos rozważał przykłady z literatur: greckiej, fMyitiNkloj i hebrajskiej². Długotrwałe oddziaływanie pali i sanskrytu, jpyków liturgicznych buddyzmu, spowodowało, że dopiero na ich Ilu ludzie mówiący i piszący po chińsku zdali sobie sprawę z cech elittinkterystycznych dla swojego zupełnie inaczej ustrukturyzowa-łltigo języka: ze zróżnicowania jego tonów i logograficznego pisma³. Cechy morfologiczne pisma łacińskiego, które uważamy za oczywiste - na przykład to, że odrębność poszczególnych wyrazów zaznaczamy, zapisując je oddzielnie, ze spacją - zostały wymyślone przez skrybów mówiących językami celtyckimi, którzy, inaczej niż rzymscy pntrycjusze, nie posiadali retoiycznego i literackiego wykształcenia I w związku z tym potrzebowali dodatkowych ułatwień⁴. Takie konfrontacje skutkowały nie tylko wpływem, lecz także kształtowaniem się świadomości różnic i wzajemnych relacji. Ze „stosunków mię-dzyjęzykowych” rodzą się hybrydy - przekłady, języki pidżynowe, kreolskie, dwujęzyczne wioski; języków obcowanie” uzasadnia też poglądy pozwalające językom i literaturom uchodzić za (jakoby) rzeczy same w sobie⁵. Logika literatury porównawczej jest tak stara jak sama literatura.

A jednak komparatystyka literacka, choć jej dość mgliste początki sięgają antyku, jako dyscyplina ukształtowała się dopiero w epoce nacjonalizmów, która stworzyła na nią zapotrzebowanie⁶. A conto

1

   D. Damrosch, What Is World Literaturę?, Princeton, N.J.: Princeton Uni-versity Press, 2003, s. 39-77.

2

   Pseudo-Longinos, O gómości, w: Trzy poetyki klasyczne, przeł. i oprać. T. SinTm, wyd. 2 zmień., Wrocław: Wydawnictwo Zakładu Naukowego im. Ossolińskich, 1951, s. 100.

3

   V.H. Mair, Tsu-Lin Mei, The Sanskrit Origins of Recent-Style Prosody, „Harvard Journal of Asiatic Studies” 1991/ 5L s. 375~470.

4

   P. Saenger, Silent Reading: Its Impact on Late Medieual Script and Society, „Viator: Medieval and Renaissance Studies” 1982/13, s. 367-414,377.

5

   U. Weinreich, Languages in Contact: Findings and Problems, wyd. 2, the Hague: Mouton, 1953.

6

r Szczegółowe badania użycia terminu od roku 1816 r. przedstawia R. Wellek w haśle „Comparative Literaturę”, zamieszczonym wDie$&nnaijiejp:ternational_r des termes littóraires, który jest dostępny na stroife^mw.ditl.intó) Większość najwcześniejszych przykładów przytoczonych przez Welfeka-możnff sparafrazować