skanuj0001

rozumiejąca” iyerstehende Psychologie) i inne. Jednym z najwybitniejszych przedstawicieli tego humanistycznego nurtu był Eduard Spranger, autor oryginalnej typologii osobowości, opartej na typologii wartości kulturowych. Typologia ta dotychczas budzi zainteresowanie wielu psychologów. Pojawiły się także pierwsze poważniejsze próby opracowania psychologii sztuki (Richard Mtiller-Freienfels).

W ten sposób psychologia okazała się jednym z najczulszych rezonatorów reagujących na ruch myśli filozoficznej i przemiany w poszczególnych dyscyplinach naukowych. Niemal każdy poważniejszy postęp w tych dziedzinach inspirował próby zasymilowania go w postaci nowej teorii psychologicznej lub podjęcia badań nad nowymi problemami. Tak dzieje się do dziś. Wynika to oczywiście stąd, że w każdej dziedzinie rzeczywistości uczestniczy człowiek i dlatego każda ma jakiś swój aspekt psychologiczny.

Pod działaniem tych różnorodnych wpływów załamywało się stopniowo pierwotne przekonanie, że jedyną dziedziną badań psychologicznych jest zamknięty w sobie świat wewnętrzny subiektywnych przeżyć człowieka, absolutnie różny od świata zewnętrznego i całkowicie od niego izolowany. Na marginesie głównego nurtu w klasycznej psychologii uniwersyteckiej zaczęły mnożyć się lokalne teorie i szkoły psychologiczne. Większość z nich miała mały zasięg i krótki żywot. Każda jednak pozostawiła po sobie jakiś ślad w myśli psychologicznej, jakąś ideę podejmowaną w mniej lub bardziej przetworzonej formie przez innych. Największy zasięg, trwałość i wpływ zyskały trzy z nich, a mianowicie te, które zebrały na swoją korzyść szczególnie duży zasób faktów empirycznych. Były to: behawioryzm, psychologia postaci i psychoanaliza. Ukształtowały się one w pierwszych latach XX wieku i zapoczątkowały nowy okres w historii psychologii, znany jako okres „nowych kierunków psychologii”, trwający aż do II wojny światowej. Każdy z tych kierunków był wyrazem innej tendencji ogólnej i pod innym względem przeciwstawiał się psychologii „starej”. Rozwijały się one równocześnie, ale muszą być omówione kolejno.

BEHAWIORYZM

W roku 1913 ukazała się w Stanach Zjednoczonych książka Johna Watsona Behaviorum. Zawierała ona ostrą krytykę psychologii klasycznej, a w szczególności klasycznego poglądu na przedmiot i metodę psychologu. Autor w zdecydowany, a czasem stylistycznie brutalny sposób przeciwstawiał się potrzebie i możliwości badania świadomości człowieka, a nawet był bliski zaprzeczenia, że coś takiego jak świadomość w ogóle istnieje. Ze swej strony rozwinął argumentację na rzecz uprawiania nauki o zewnętrznym zachowaniu człowieka za pomocą metod obiektywnych, takich samych, jakie używane są w naukach przyrodniczych. Wystąpienie J. Watsona wywołało wśród europejskich psychologów „introspekcyjnych” falę ostrego sprzeciwu graniczącego z oburzeniem moralnym. Próbę wyeliminowania z psychologii badań nad świadomością potraktowano jako atak na godność ludzką. Watsonowi nie udało się też zlikwidować w psychologii badań nad świadomością, ale udało mu się, i to znakomicie, wprowadzić do niej pomijane dotychczas badania nad zachowaniem zewnętrznym.

Badania takie prowadzone były już uprzednio na zwierzętach. Sam Watson zaczął swoją działalność naukową od badań nad zachowaniem zwierząt. Jest rzeczą jasną, że badania takie nie mogły być prowadzone za pomocą metody introspekcyjnej, a wnioski na temat zjawisk świadomości u zwierząt mogły być tylko antropomorficznym domysłem. Niemniej badania ograniczone do zachowania prowadziły do ujawniania różnych prawidłowości w tym zakresie i rzeczywiście nie było żadnego powodu, aby podobnych badań nie prowadzić także na ludziach. To właśnie dało początek rozwojowi behawioryzmu jako nauki o zachowaniu (ang. behavior

37