skanowanie0015

życzeń słownikowych z chińskiego, nie obserwujemy żadnych wpływów strukturalnych chińskiego.

Rodzajem wpływu, który nie dotyczy właściwie ani słownictwa, ani formy językowej w zwykłym sensie tego słowa, a któremu nie poświęcano dotąd dostatecznej uwagi, jest oddziaływanie wzorów znaczeniowych. Uderzającym zjawiskiem we współczesnej kulturze europejskiej jest na przykład to, że

0    ile terminy używane do wyrażania rozmaitych pojęć są w różnych językach całkiem odmienne, o tyle ich znaczenie jest bardzo podobne, tak iż słownictwo jednego języka jest w dużej mierze psychologicznym

1    kulturowym przekładem słownictwa innego języka. Prostym przykładem tego zjawiska jest przekładal-ność takich terminów, jak Your Excellency, na równoważne, choć etymologicznie nie spokrewnione terminy rosyjskie. Inny przykład tego rodzaju stanowi interesujący paralelizm terminologii powinowactwa w angielskim, francuskim i niemieckim. Takie terminy, jak mother-in-law, belle-mere i Schwieger-mutter nie są, ściśle biorąc, równoważne co do etymologii i dosłownego znaczenia, lecz zostały uformowane w dokładnie ten sam sposób. Tak więc, mother-in-law i father-in-law odpowiadają w tej nomenklaturze belle-mere i beau-pere oraz Schwieger-mutter i Schwiegervater. Terminy te dobitnie ilustrują dyfuzję wzorów leksykalnych, która z kolei wyraża prawdopodobnie utrwalenie się przekonania o uczuciowej równoważności związków krwi i powinowactwa przez małżeństwo.

Znaczenie języka jako całości dla określenia, wyrażenia i przekazu kultury nie ulega wątpliwości. Oczywiste jest również znaczenie szczegółów językowych, dotyczących zarówno treści, jak i formy, dla głębszego zrozumienia danej kultury. Nie wynika stąd jednak, by istniała jakaś prosta odpowiedniość między formą języka i formą kultury właściwą użytkownikom tego języka. Tendencja do traktowania kategorii lingwistycznych jako bezpośrednich wykładników cech kulturowych, która bodaj staje się modna wśród socjologów i antropologów, powinna znaleźć odpór jako nie mająca oparcia w rzeczywistych faktach. Nie ma żadnej korelacji między typem kultury a strukturą języka. O ile wiadomo, języki izolujące, aglutynacyjne czy fleksyjne możliwe są na każdym poziomie cywilizacji. Podobnie, występowanie lub niewystępowanie na przykład rodzajów gramatycznych nie ma, jak się wydaje, żadnego znaczenia dla zrozumienia zasad organizacji społecznej, religii czy folkloru danej wspólnoty językowej. Gdyby istniał jakikolwiek paralelizm tego typu, o jakim się niekiedy słyszy, niewytłumaczalna byłaby gwałtowność rozprzestrzeniania się zjawisk kulturowych niezależnie od głębokich różnic kulturowych między społecznościami, których dyfuzja ta dotyczy.

Mówiąc inaczej, kulturowa doniosłość form językowych przejawia się na poziomie znacznie głębszym niż poziom jawnych wzorów kulturowych. W istocie bardzo rzadko można pokazać, w jaki sposób pewien rys kultury wpłynął na podstawową strukturę języka. Ten brak odpowiedniości można w pewnym stopniu tłumaczyć tym, że zmiany językowe dokonują się w innym tempie niż zmiany kulturowe, które na ogół są znacznie gwałtowniejsze. System językowy, którego nie wypiera żaden inny język, zdradza tendencję do zachowania się w niezmienionej postaci, głównie dlatego, że jest to system nieuświadomiony; broni się on skutecznie przed wpływem przemian potrzeb kulturowych na swe podstawowe kategorie formalne. Gdyby więc formy kultury i języka związane były jakąś ścisłą odpo-wiedniością, natura procesów przemian kulturowych -t "językowych spowodowałaby rychło brak owej koniecznej odpowiedniości. I właśnie tak się rzeczy mają. Żadne względy logiczne nie usprawiedliwiają faktu utrzymywania się we współczesnym języku niemieckim cży rosyjskim rozróżnienia rodzajów męskiego, żeńskiego i nijakiego; jednakże wszelka

61