str04801

bo lam obok obczyzny odzywała się czasem, choćby w teatrze nadwornym, tradycja narodowa.

Po mrokach miał jednakże przyjść niebawem świt. Wielka reforma Konarskiego w dziedzinie oświecenia i szkół, odnowienie szkół pijaiskich i założenie sławnego „Collegium Nobilium" (17-11) w Warszawie, w którym zaczęło się wychowywać nowe pokolenie synów magnackich i szlacheckich — to początek przełomu. Niebawem zasiadł na tronie osobliwy człowiek, tragiczny król i nieszczęśliwy polityk, ale jeden z n a j w i ę k s z y c. h polskich o p i e k u n ó w k u 1-t u r y. Czasy Stanisława Augusta Poniatowskiego — to drugi po renesansie XVI wieku wielki rozbłysk polskiego mecenatu, naturalnie już w duchu nowoczesnym, w duchu epoki oświecenia. Król nie stał pod tym względem samotnie. Jeśli w wielu wypadkach był inicjatorem, to natrafiał na zrozumienie i naśladownictwo wśród ludzi sobie bliskich, wychowanych i wykształconych w tym samym kierunku, co on sam. W przededniu upadku politycznego państwa polskiego, spowodowanego ostatecznie przez przemoc zewnętrzną (bo naród szedł konsekwentnie ku odrodzeniu) — rozpoczął się jakby świeży, imponujący etap pracy kulturalnej.

Zanim jednak Stanisław August osiągnął koronę Polski i stał się centralną postacią naszego mecenatu kulturalnego w XVIII wieku, pojawiły się już na horyzoncie polskim jednostki, które były zwiastunami doniosłych zmian w lej dziedzinie. Przede wszystkim głośni bracia Załuscy: Józef Andrzej Załuski, referendarz koronny, późniejszy biskup kijowski, i Andrzej Stanisław Załuski, kanclerz w. kor. i biskup krakowski. Byli to prawdziwi mecenasi kultury w najlepszym tego słowa znaczeniu: ludzie uczeni, opiekunowie pisarzy i artystów, promotorowie młodych talentów, miłośnicy książek, budziciele nowego ruchu umysłowego u zmierzchu czasów saskich. Na pierwsze miejsce wysunął się .1 ó z c f A n-d r z e j Z a 1 u s k i, biskup kijowski, znakomity bibliograf i biblioman, twórca pierwszej publicznej biblioteki polskiej, tej samej, która jest dzisiaj fundamentem naszej „Biblioteki Narodowej** w Warszawie. Załuski, magnat i wytworny dy-

43