skanowanie0065 3

perjr"

sposoo na męzczyzn, aie i na azaeci. z, noiei nomoseKsuansci reagujcj rozszerzeniem źrenic na mężczyzn. Co ciekawe, również tzw. donżuani reagują podobnie jak homoseksualiści. Bardzo interesujące były również obserwacje, które wskazywały, że u dzieci od urodzenia niewidomych (np. gdy czuły się zawstydzone) reakcje źreniczne oraz ukierunkowanie spojrzenia (co w sumie tworzy pewien wzorzec) były takie same jak u dzieci widzących. Mogłoby to świadczyć, że są to reakcje wrodzone. Za takim wnioskiem przemawiają również pewne dane przytaczane przez II. R. Schaffera (1981) w odniesieniu do zachowania niemowląt.

Zdaniem Argyle’a (1976), dotyk jest „najbardziej prymitywną formą społecznego komunikowania się”. Kontakt dotykowy (cielesny) aktywizuje szereg receptorów wrażliwych na dotyk, nacisk, ciepło (lub zimno), ból itp. Może to być dotyk aktywny (jest to rodzaj zamierzonej eksploracji) i dotyk pasywny (gdy się jest dotykanym). Również wzajemny dotyk może obejmować różne części ciała. Ogólnie biorąc, różne obszary ciała są w różnym stopniu wrażliwe na dotyk. Zależy to przede wszystkim od wieku i od rodzaju więzi łączących partnerów tego rodzaju interakcji, a także od ich płci. Adler i Rodman (1985) piszą, iż na przełomie XIX i XX w. wiele dzieci zmarło na chorobę zwaną wówczas „marazmem”, a spowodowaną tym, że ze względu na szereg uwarunkowań były one pozbawione dostatecznej dla ich rozwoju ilości kontaktu dotykowego. Autorzy ci przytaczają również badania Yarrowa, z których wynika, że dzieci otrzymujące od swych rodziców dużo stymulacji dotykowej mają znacząco wyższy iloraz inteligencji aniżeli dzieci rodziców dostarczających im mniej takich stymulacji. W wieku późniejszym znaczenie dotyku dla rozwoju wyraźnie się zmniejsza, ale za to nabiera on większej liczby znaczeń. Niektóre z tych znaczeń zostają w dużej mierze zinstytucjonalizowane czy zrytualizowane; przykładami mogą tu być uścisk ręki, pocałunek powitalny lub pożegnalny, obejmowanie itp. W pewnej mierze zrytualizowane są również obszerniejsze ciągi działań, w których istotną rolę komunikacyjną odgrywa dotyk. Na przykład Morris (cyt. za: Knapp, 1978) stwierdza, że rozwój relacji heteroseksualnych w kulturze zachodniej jest procesem składającym się z 12 etapów, przy czym tylko trzy pierwsze nie są związane z bezpośrednim dotykiem. Są to następujące etapy: oko-do-ciała, oko-do-oka, głos-do-głosu, ręka-do-ręki, ramię-do-barków, ramię-do-talii, usta-do-ust, ręka-do-gło-wy, ręka-do-ciała, usta-do-piersi, ręka-do-genitaliów, genitalia-do-geni-taliów.

b) Komunikaty interakcyjne. — Podobnie jak w poprzedniej grupie komunikatów niewerbalnych („mowa ciała”), również w grupie komunikatów nazwanych tu umownie „interakcyjnymi” istnieje szereg kanałów przekazu. Tylko niektóre z nich mogą tu zostać obszerniej przedstawione.

Jednym z tych kanałów jest kontakt wzrokowy. Z badań wynika,

tek

.

VV'- .

.

ty

££•

r::^:

ze znaczenie informacji przesyłanej tym kanałem jest zmienne i w znacznej mierze uzależnione od kontekstu, w ramach którego odbywa się przekaz informacji. Zmianami, które w obrębie tego kanału niosą informację, są: nawiązanie kontaktu wzrokowego, jego przerwanie, unikanie, przerwy w trakcie trwania itp. Jedną z podstawowych funkcji tego kanału jest regulacja rozmowy. R. V. Exline i B. J. Fehr (1978) podają, że istnieje związek między uwagą a kontaktem wzrokowym. Jest to tzw. uwaga wzrokowa, polegająca na tym, że w toku interakcji osoba zainteresowana wypowiedzią partnera utrzymuje z nim kontakt wzrokowy. Jeśli pod tym kątem badać schizofreników, to okazuje się, że są oni mniej „uważni” w porównaniu z innymi kategoriami chorych, a tym bardziej z ludźmi zdrowymi. Większą uwagę wzrokową (tzn. częstszy kontakt wzrokowy z rozmówcą) wykazują ekstrawertycy, w porównaniu z osobami określanymi jako introwertywne. Mniejszą tego typu uwagą cechują się osoby depresyjne. Rzadziej też nawiązują ze sobą kontakt wzrokowy osoby, które się nie lubią, a także ludzie, którzy mając różną pozycję (np. przełożony i podwładny), wchodzą ze sobą w interakcje (por. Domachowski, 1984?)).

Złożony kompleks zagadnień stanowi kwestia komunikatów przekazywanych poprzez relacje przestrzenne. Wydaje się, że najkorzystniej jest analizować te relacje w ramach koncepcji przestrzeni interpersonalnej (Domachowski, 1980, 1983). O przestrzeni interpersonalnej można mówić wtedy, gdy dwie osoby (bądź więcej) nawiązują ze sobą dowolny rodzaj interakcji. Interakcja ta, jeśli się odbywa w warunkach typu „twarzą w twarz”, zawsze przebiega w określonej, trójwymiarowej przestrzeni fizycznej. Istotne jest, by wymiary tej przestrzeni nie były większe, niż mogą je objąć przeciętnie sprawne zmysły ludzkie. Zarówno obserwacje z życia codziennego, jak i wyniki badań wskazują, iż relacje, w jakich pozostają ze sobą partnerzy interakcji, znajdują swoje odzwierciedlenie w strukturowaniu przestrzeni. Ponadto, określone właściwości przestrzeni wywierają istotny wpływ na kształtowanie relacji interpersonalnych. I wreszcie różny jest stopień możliwości przenikania granic owej przestrzeni interpersonalnej, w zależności od tego, czy ktoś jest, czy też nie jest, uczestnikiem przebiegających w niej interakcji.

Jeśli powiemy, że przestrzeń interpersonalna bazuje m.m. na odległości między partnerami interakcji, to pierwszym zagadnieniem wymagającym uwzględnienia byłby właśnie dystans interakcji, tzn. odległość, na którą podchodzą do siebie partnerzy w trakcie jej trwania. Z badań wynika, że odległość ta odzwierciedla zwłaszcza rodzaj relacji, w jakiej pozostają ze sobą partnerzy interakcji (np. relacja emocjonalna, stopień zależności i jej rodzaj itp.). Wpływ na ten dystans wywierają również takie czynniki, jak: płeć partnerów, warunki, w których przebiega interakcja, kulturowe zaplecze partnerów itp. E. T. Hall (1976), jeden z pionierów badań tych zagadnień (określa je mianem proksemiki), dzieli dystans interakcji na cztery sfery kontaktów: intymną, osobistą, spo-