12716 zdjeX0

rwałnym związku, metaforyczność jest funkcją obrazowości, która z kolei warunkuje liryczne kodowanie znaczeń. Liryka mówi obrazami i z nich buduje znaczenia i sens utworu:

Metafizyka skonała powiedział Witkacy i odszedł w nic

optymiści

którzy go przetrwali biegają s formą t foremką do robienia wierszy

z piasku

oni wesołe wyrostki robaczkowe ślepej kiszki Europy

T R<wr*>«/. Śkp* kucht)

Utwór mówi o naiwnym optymizmie, ale wyrażają go zachowania ludzi: są na ryle dorośli, że piszą wiersze, i na tyle dziecinni, że bawią się foremkami •aluzja do czystej formy). Najzupełniej tragiczna wymowa ideowa tego utworu c/crpie swoje treści z obrazowego przedstawienia „wesołych wyrostków'”. Nie obca jest temu obrazowi również ironia: wiersze, które są „mową wiązaną”, owi optymiści chcą robić z piasku.

Omówione tutaj problemy tłumaczą jednocześnie, skąd bierze się w liryce tak wielkie nasycenie utworów pozostałymi figurami stylistycznymi, a zwłaszcza epitetami i porównaniami, których przydatność w tworzeniu obrazu jest ogromna.

Z tego, co przyjąłem za punkt wyjścia w próbie ustalenia czynnika determinującego kształt językowo-siylisiyczny liryki: podmiot liryczny i sytuacja, jaką ewokuje jego wypowiedź wynikają jeszcze inne kwestie stylistycznej natury. Ponieważ liryka polega na wyartykułowaniu przeżycia i podmiot mówiący stanowi czynnik porządkujący w święcie przedstawionym, przeto logika jego wypowiedzi musi mieć najzupełniej inny charakter niż na przykład wypowiedź o charakterze epickim, w której poszczególne zdarzenia i motywy pozostają w związkach przyczynowo-skutkowych. Przykład, który przywołuję poniżej, powinien ujawnić istotę tej odmienności:

Zatrać mnie gwiazdo

— mówi poeta —

przeszyj mnie strzałą odległości

wypij mnie fródło “ mówi pijący ~-~ do dna mnie wypij do nicości

niech mnie wydadzą dobre or/.y pożerającym krajobrazom

słowa co miały chronić ciało niech mi przepaści przyprowadzą

gwiazda w czoło korzeń zapuści źródło twarz mi od człowieczy

potem obudzisz się milczący w dłoniach bezruchu w sercu rzeczy

(Z Herbert. Wtrmty pimtasty,

Owa logika wypowiedzi zasadza się na specyficznie lirycznej kompozycji obrazów-metafor: nie łączy ich ze sobą żaden stosunek oznaczony wyrazem gramatycznym, lecz pojawiają się kolejno i tworzą luźną całość. Jednak nie można powiedzieć, że nic ich nie łączy. Mimo całej rozmaitości motywów-obrazów widać, że wyrażają one na swój sposób, a więc wieloaspektowo, to samo pragnienie podmiotu lirycznego. Zjawisko takie jest również naturalną konsekwencją obrazowego charakteru poetyckiej mowy. Skoro podmiot liryczny mówi o swoich stanach, przeżyciach obrazami, uzyskują one ten sam status w całości wypowiedzi, posiadają te same wartości informacyjne, nie mogą wykazywać wzajemnych zależności, bo wszystkie w taki sam sposób podporządkowują się zamysłowi podmiotu mówiącego..

Fakt ten — a obserwujemy go w lirycznych utworach powszechnie — ujawnia specyficzną gramatykę lirycznych wypowiedzi. Odznacza się ona bezspójnikow ym na ogół łączeniem zdań, efektem czego jest ich współrzędny, parataktyciny układ. Zc wszystkich spójników dla artykulacji lirycznej najbardziej przydatne są te. które wskazują na współrzędność składniową zdań. Na tej współrzędności syn taktycznej oparta jest kompozycja i semantyka równowartościowości. a także kompłementarnoso obrazów, które, jeśli się łączą ze sobą, to tylko poprzez przeżycie podmiotu lirycznego.

Stylistyka utworów lirycznych, zwłaszcza w zakresie uItształtowań składniowych tekstu, rysuje się jako wyraźna pochodna obrazowo-metaforycznego charakteru znaków językowych, za pomocą których utwory liryczne budują swoje specyficzne znaczenia. Funkcją tej specyfiki, może nawet funkcję krańcową, jest paraSełizm składniowy.

Jeśli powyższe rozumowanie o specyfice „gramatyki" lirycznej jest zasadne, to kolejną konsekwencją stylistyczną wynikającą z dominowania w strukturze utworu podmiotu lirycznego jest wierszowy na ogół charakter mow\ lirycznej. Liryka i wierszowość tekstu nie stanowią kategorii nierozerwalnych i wzajemnie ssę warunkujących, niemniej liryka wykazuje jako jedyny rodzaj literacki permanentną wierność wierszowi, w czym należy upatrywać szczególnej przydatności wiersza do wyrażania treści lirycznych. Rzeczywiście, w strukturze wierszowej paraiełtzńs zdań jest zjawiskiem o wiele częstszym niż w prozie i — rzecz najzupełniej ?rumeiirw>

S*    »i