14277 IMG181 (2)

waniu w bajce braku wysłanie ma również rozmaite motywacje.

Początkowy brak czegoś stanowi określoną sytuację. Można sobie wyobrazić, że przed rozpoczęciem akcji sytuacja ta trwała przez całe lata. Ale oto nadchodzi chwila, w której osoba wyprawiająca bohatera bądź sam bohater-po-szukiwacz nagle zaczyna odczuwać brak czegoś i ten moment wymaga motywacji, powodując wysłanie (B) lub bezpośrednie poszukiwania (C t).

Uświadomienie sobie braku może odbywać się w sposób następujący: brakujący obiekt jak gdyby sam daje o sobie znać, pojawiając się błyskawicznie, pozostawiając wyraźny ślad lub ukazując się bohaterowi w jakichś odbiciach (portrety, opowieści). Bohater — lub osoba wyprawiająca — traci równowagę ducha, zaczyna tęsknić do raz ujrzanego piękna i to staje się początkiem akcji. Jednym z charakterystycznych i pięknych przykładów może być Żar-ptak i pozostawione przez niego pióro. „Pióro to było tak cudne i jasne, że gdy je przeniesiono do ciemnego pokoju, taka światłość od niego biła, jak gdyby zapalono wielkie mnóstwo świec” *. Podobnie rozpoczyna się baj-

¹ Niestety, w naszym materiale nie występują w pełni analogiczne przypadki stwierdzenia jakiegoś braku przez królewnę. Przypomnijmy o złocistym włosie Izoldy, przyniesionym królowi Markowi przez jaskółki. To samo znaczenie ma niezwykle aromatyczny włos, który w bajkach afrykańskich przypływa

ka nr 138. Carowi ukazuje się we śnie piękny koń. Ma on „każdy włos srebrny, a na czole księżyc mu świeci”. Car wysyła po konia. W stosunku do królewny element ten może otrzymać inne zabarwienie. Bohater widzi przejeżdżającą Helenę: „[...] rozświetliło się niebo i ziemia —- pędzi w powietrzu złoty powóz, zaprzężony w sześć ognistych smoków; w powozie siedzi Mądra Helena — o takiej urodzie niezwykłej, że ani jej wymyśleć, ani wyobrazić, ani w bajce opisać! Wyszła z powozu, zasiadła na złotym tronie; zaczęła po kolei przywoływać do siebie gołębie i uczyć je różnych mądrości. Skończyła z nauczaniem, skoczyła do powozu i znikła” (236). Bohater zakochuje się w Helenie itd. Do tego rodzaju bajek można też zaliczyć takie, w których bohater w tajemniczej komórce widzi portret niezwykle pięknej niewiasty i zakochuje się w niej „na śmierć”.

Widzimy dalej, że brak zostaje uświadomiony przez pośredników, którzy zwracają uwagę Iwana na to, że mu czegoś brakuje. Najczęściej są to rodzice, którzy uważają, że synowi potrzebna jest narzeczona. Tę samą rolę odgrywają opowieści o czyjejś niezwykłej urodzie: „Ależ, królewiczu Iwanie, jaka ze mnie piękność? Oto daleko — daleko stąd za górami, za lasami mieszka u króla-smoka królewna o urodzie wprost nieopisanej” (161). Te i podobne

morzem. W bajce starogreckiej orzeł przynosi królowi pantofelek pięknej hetery.

141