17721 Obraz (198)

w 2. połowie XIX w. — pod względem ilości odmian tematycznych, konstrukcyjnych czy stylistycznych niemal dorównał całemu gatunkowi felietonu.

Początki kroniki w felietonistyce polskiej wiązane są z nazwiskami F. S. Dmochowskiego pisującego jako F. S. D. Kronikę warszawską i krajową w „Gazecie Codziennej” w 1 40-tych. Z. Węgierskiej jako autorki kronikarskiej korespondencji z Paryża zamieszczanej w „Bibliotece Warszawskiej” i „Bluszczu”, Kraszewskiego prowadzącego w redagowanej przez siebie „Gazecie Polskiej” (dawnej „Gazecie Codziennej”) stałą kronikę pt. Gazetka, W. L An-czyca publikującego swą Kronikę tygodniową w „Tygodniku Ilustrowanym” od 1861 r. Za najwybitniejszego felietonistę — autora kronik owego okresu uważa się jednak W. Szymanowskiego pisującego od 1851 r. Przeglądy tygodniowe w „Dzienniku Warszawskim”, następnie zaś Kroniki tygodniowe w „Tygodniku Ilustrowanym”, felietony w „Kronice Wiadomości Krajowych i Zagranicznych” i w „Bluszczu”.

W Galicji ukształtował się typ kroniki bliższy wzorcom zachodnioeuropejskiej felietonistyki politycznej (rozwijającej się bujnie od czasu wielkiej rewolucji francuskiej), w którym istotną rolę odgrywały problemy polityki wewnętrznej. Czołowym przedstawicielem tego gatunku był J. Lam jako autor Kronik lwowskich publikowanych w 1. 1868—1869 w „Gazecie Narodowej i w 1. 1869—1886 w „Dzienniku Polskim”. Kroniki Lama odznaczały się szczególnie ciętym dowcipem, którego satyryczny charakter (a nie paszkwilancki, choć nieraz mu to zarzucano) był utrzymany dzięki wprowadzeniu elementów fikcji literackiej do stanowiących główny trzon Kronik polemik i ataków wymierzonych w politycznych przeciwników.

Szymanowskiego, być może ze względu na warszawską tematykę większości jego felietonów oraz przebijające w nich dążenia dydaktyczno-moralizatorskie, a przede wszystkim Lama, uważa się za bezpośrednich poprzedników felietonistów warszawskich epoki pozytywizmu, w tym najwybitniejszego polskiego autora kronik tygodniowych — Bolesława Prusa.

Prus, który zaczął pisać swe felietony w 1874 r. i do 1911 r. zasilał nimi łamy licznych czasopism, z których najważniejszymi były: „Niwa”, „Kurier Warszawski” w 1. 1875 — 1887 za czasów redakcji W. Szymanowskiego, „Nowiny”, „Kurier Codzienny” w 1. 1887—1894 i 1896 — 1901, „Tygodnik Ilustrowany”, doprowadził formę kroniki do doskonałości zarówno pod względem możliwości różnicowania i bogactwa tematów, jak i różnorodności tonu (od powagi do humoreski), ujęcia (publicystycznego, pamiętnikowego, poetyckiego, dramatycznego) i stylu. W jego tekstach poświęconych w zasadzie codziennemu życiu stolicy, ale poruszających przy okazji najrozmaitsze zagadnienia społeczne, polityczne, moralne, filozoficzne, estetyczne; naukowe interesujące autora, spotykamy większość stosowanych w felietonistyce chwytów przejętych z literatury: fikcyjnego narratora, diarystę lub korespondenta, sfingowaną rozmowę lub relację podróżnika, pastisze najrozmaitszych form wypowiedzi, parodie.

Do innych wyróżniających się autorów kronik felietonowych owego czasu trzeba zaliczyć H. Sienkiewicza (cykle Bez tytułu i Chwila obecna w „Gazecie Polskiej” w 1. 1873—1875), A. Świętochowskiego, F. M. Faleńskiego, A. Wiślickiego, W. Bogusławskiego podpisującego się -b-, J. Kotarbińskiego, W. Olendzkiego pseud. Jacek Soplica, K. Szaniawskiego pseud. Klemens Junosza, W. Gomulickiego podpisującego swe felietony Fantazy, W. J. Maleszewskiego pisującego jako Sęp.

Kronikę zatytułowaną Choroby Galicji prowadził w 1. 1876-1879 na łamach lwowskiego „Tygodnika Artystycznego, Naukowego i Społecznego” J. Rogosz, M. Bałucki publikował w krakowskim „Kraju” w 1. 1869—1871 Tygodnik krakowski. W Wielkopolsce M. Motty drukował w „Dzienniku Poznańskim” utrzymane w konwencji kroniki felietony Listy Wojtusia z Zawad (1865-1867) oraz Przechadzki po mieście (1888-1891), a felietonista podpisujący się Lambda (nie ustalono ostatecznie, kto się ukrywał pod tym pseudonimem) prowadził w 1. 1867—1868 Kronikę poznańską na łamach „Gazety Toruńskiej”.

Felieton w 2. połowie XIX w. Uwagi końcowe. Dominacja kroniki w felietonistyce polskiej ostatniego 40-lecia XIX w. nie była równoznaczna z brakiem jakichkolwiek wybitniejszych realizacji innych rodzajów felietonu. Należały do nich z pewnością Listy z podróży Sienkiewicza („Gazeta Polska” 1876-1878) - sytuujący się na granicy pomiędzy reportażem a felietonem i gawędą cykl obrazków z pobytu pisarza w Ameryce. Do tego gatunku powrócił Sienkiewicz w Listach z Afryki („Słowo” 1891-1892). Felieton polityczny w formie satyrycznego, lecz złagodzonego przez towarzyskie konwencje portretu postaci galicyjskiego życia publicznego uprawiał K. Chłędowski w cyklu Album fotograficzne publikowanym w 1. 1869-1871 na łamach krakowskiego „Kraju”. A. Świętochowski, pisząc jako Poseł Prawdy w „Prawdzie” od 1881 r. felietony pod tytułem Liberum veto, doprowadził do najważniejszego poziomu publicystykę społeczno-kulturalną obozu postępu. Wielu innych felietonistów uprawiało swój fach na łamach