17920 Obraz49 (8)

NTRZRDZTMIENIE PRZEPISOM ARYSTOTELESA

sonetów, które szkolarska, drobiazgowa krytyka odsądziła od wszelkiej wartości „Istotami ograniczonej głowy i małego serca” nazwał takich krytyków Witwicki. W praktyce swej kierowali się oni regułami, tzw. prawidłami, wywodzącymi się ze starożytnych autorytetów, z Arystotelesa, Horacego. Na ten więc bastion obronny krytyki klasy cysty cznej romantycy skierowali również ogień swego ataku. Łatwo im, wdrożonym do myślenia kategoriami historycznymi, przyszło wykazać zupełną nieprzydatność powstałych w odległych wiekach i w odmiennych warunkach przepisów, które nie potrafią już ująć nowych form piękna. Zwolennikom prawideł dowodzili, że

kto tylko [_] dawne wywołuje prawa, ten [_] nowego nie pojmuje wieku nie widzi żadnych nowych dążeń ludzkości T~j, nie śmie zawierzyć sam sobie, a nauczywszy się pewnych praw a prawideł, mniema, że podług nich tylko myśl ludzka działać i rozwijać się powinna na wieki wieków (J. B. Ostrowski) ^m.

Ale i głębszą znajomość owych starożytnych autorytetów u klasycystów romantycy podawali w wątpliwość, drwili z ignorancji swych przeciwników, z ich „niemożności autorczej”, która sprawia, że nie potrafią pojąć „piękności zabytków starożytnych”, cóż dopiero mówić o naśladowaniu natchnionych poetów greckich! (Mochnacki). Klasycyści powołują się wprawdzie na Arystotelesa, ale znajomość jego poetyki nie była u nich chyba dostateczna. Bo gdyby wczytali się uważnie we fragmenty jego traktatu, zrozumieliby, że punktem wyjścia rozważań mędrca ze Sta giry jest żywa twórczość genialnych poetów greckich, a nie martwa teoria z całym systemem przepisów, że wezwani przed trybunał Arystotelesa twórcy tacy, jak: Dante, Szekspir, Calderon, ojcowie poezji roman-

** * Dziennik Powszechny Krajowy* 1830, nr 130.

utworami, szczególniej za Marią, Mochnacki podejmował zarazem obronę nowego gatunku romantycznego, powieści poetyckiej, która zaczynała wypierać tradycyjną epopeję, tworzoną według norm poetyki klasycy stycznej.

O nowy repertuar teatralny. Walka romantyków z klasycystami rozciągała się również na repertuar teatralny. Utwory w rodzaju klasyczno-francuskim traciły coraz bardziej na popularności. Dlatego też publicystyka romantyczna zaczęła rozważać „potrzebę przeistoczenia sceny ojczystej”, usunięcia z dotychczasowego repertuaru dramatów doskonale wprawdzie, według przepisów, skomponowanych, ale pozbawionych „efektu dramatycznego”, nie interesujących więc publiczności. Mochnacki domaga się przeto sztuk ukazujących prawdę, ludzi żywych, szczerze i bezpośrednio mówiących o sobie — woła o repertuar romantyczny w polskich teatrach. Postulat to tym pilniejszy, iż we Francji, dotychczasowej ostoi klasycyzmu, zwycięstwo przechyla się wtedy wyraźnie już na stronę teatru romantycznego, a tradycyjny Tneatre Franęais niedługo (1829) odda ostatecznie hołd romantyzmowi włączając do swego repertuaru Szekspira, ale prawdziwego, nie przykrojonego do gustów klasycystycz-nych.

Walka o Mickiewicza. Ofensywna działalność romantyków obejmowała również batalię o Mickiewicza. Rozwój jego twórczości był ważkim rzeczowym argumentem, przemawiającym za żywotnością ruchu romantycznego. Każdy jego utwór wywoływał dyskusję, wzniecał niekiedy burzliwe spory (Sonety krymskie)⁷¹. Sława Mickiewicza

⁷¹ Sonety Mickiewicza obudziły szeroką dyskusję, przeradzającą się czasem w namiętną, nie przebierającą w środkach wyrażenia, polemikę, by wspomnieć o słynnym (co prawda, tylko w liście prywatnym) wystąpieniu K. Kożmiaoa z astrą, niesprawiedliwą i trywialną w słowach krytyką sonetów Mic-