19095 obraz3

74 Rytuały

równie wiele argumentów świadczy o ryzyku popadnięcia w stereotypową rytualizację odwracającą zwyczaj owe modele kontaktów.

Wówczas pod presją nowej normy grupowej postawy ekspansywne mogą prędko ulec formalizacji. Inne ryzyko wiąże się z przyzwoleniem na grę w kontaktach między uczestnikami. Niektórzy z nich mogą niepostrzeżenie „odreagowywać” popędy erotyczne czy agresję przy okazji pracy nad ekspresją ciała. Całe przedsięwzięcie zostałoby w tym przypadku pozbawione funkcji symbolicznej \

Ten rodzaj działań grupowych pomimo wszelkich zastrzeżeń, stanowi ważną próbę odpowiedzi na problemy osobiste jednostek, także te związane z kryzysem rytuałów komunikacji interpersonalnej. Coraz częściej pojawiają się również nowe rodzaje tego typu praktyk kładące nacisk na połączenie pewnych dążeń i reguł ekspresji werbalnej z cielesną. Wspólne poszukiwanie nowego lub utraconego sensu może opierać się więc na rytualności otwartej, tzn. takiej, która wiąże formy tradycyjne i nowatorskie. ¹

ROZDZIAŁ IV

Teorie rytuału

W poprzednich rozdziałach omówiliśmy różne teoretyczne aspekty dotyczące natury, funkcji i znaczenia rytuałów, powołując się na poglądy takich badaczy, jak Durkheim, Mauss, Van Genepp, Caze-neuve i Goffmann. Stosunkowo niewielu autorów zaproponowało ogólną teorię postaw rytualnych. Poprzestali raczej na traktowaniu tego na pozór banalnie prostego tematu (aczkolwiek płynnego i złożonego) w obrębie wybranej kategorii (np. zakaz, przejście, ofiara). Wykorzystaliśmy tutaj tylko część publikacji, mając na względzie całościowe ujęcie problemu, lecz również niewielkie znaczenie niektórych z nich. Opieraliśmy się na dokumentacji etnologicznej lub psychosocjologicznej (pośredniej lub bezpośredniej), troszcząc się szczególnie o rozróżnienia aksjologiczne i ideologiczne, zwłaszcza aby zaznaczyć przewagę - grupy lub jednostki, emocji lub poznania, ducha lub ciała w funkcjonowaniu niektórych zjawisk. Z konieczności pobieżne przedstawienie tych teorii mogło przyczynić się do zaakcentowania ich aspektów doktrynalnych. Zdarza się nam również ocenić lub skrytykować któryś z nich, ale czynimy to zawsze opierając się na znaczących cytatach¹.

I. Obrzędy jako podpora społeczno-emocjonalna: koncepcja durkheimowska

Studiowanie postaw i elementarnych form religii doprowadziło Durkheima do badania rytuałów. Wszystkie wierzenia religijne polegają na oddzieleniu sacrum i profanum, opierają się na „wyobrażeniach, które wyrażają naturę rzeczy świętych i relacje między nimi a rzeczami świeckimi. Obrzędy zaś są regułami zachowań, nakazującymi człowiekowi odpowiednie postępowanie z rzeczami świętymi”. ²

1

Na temat rytuałów w grupach ekspresji werbalnej zob. artykuł P. Boy era, Le lieii <!u ceremoniały Connexions, 1973, nr 5.

2

Przejawia się tu zresztą pewien rodzaj rytuału gatunku!