24603 IMG 80 (2)

ról społecznych, którym powierza się stosunkowo wysoki stopieii świętego znaczenia. Jest mało prawdopodobne, by problemy takie powstały dopóty, dopóki wyobrażenia religijne są rozłożone w społeczeństwie w miarę jednorodnie. Przyjmuje się bez zastrzeżeń „logikę” świętego kosmosu, ponieważ ma ona jednakowe zastosowanie w różnych sytuacjach społecznych. Ważność tej „logiki” jest umacniana przez wszystkich. Stąd święty kosmos i jego logika pozostają niepodważalne. Rośnie możliwość zaistnienia sytuacji, w których „logika” świętego uniwersum nie tłumaczy się automatycznie, ponieważ społeczna dystrybucja wyobrażeń religijnych staje się bardziej różnorodna. Szczególnie ci, którzy zajmują się przekazywaniem świętego uniwersum następnemu pokoleniu oraz osoby pełniące role społeczne o relatywnie wysokim poziomie świętego znaczenia mogą odkryć, iż święty kosmos i jego „logika” wymagają pewnego nakładu pracy, aby utrzymać swą wiarygodność. Stąd stosunek między wyobrażeniami religijnymi staje się podmiotem mniej lub bardziej systematycznej refleksji i interpretacji. Spójność znaczeniowa światopoglądu jako całości oraz świętego kosmosu jest wypracowywana „teoretycznie” przez kształtujący się zespół ekspertów. Jeśli eksperci ci mogą być odsunięci od procesu wytwórczego, wtedy instytucjonalna specjalizacja „teorii” religii postępuje szybko. W sumie, strukturalnie określimy wzrost kodyfikacji i interpretacji świętego kosmosu przyczynia się walnie do różnicowania wyspecjalizowanych ról religijnych.

Należy także zauważyć, że czynniki „zewnętrzne” mogą również zachęcać do refleksji i systematycznej interpretacji świętego kosmosu. Stąd, na przykład, kontakt międzykulturowy zwykle prowadzi do sytuacji, w których domorosła różnorodność świętego uniwersum jest konfrontowana z importowaną religią. Takie sytuacje zachęcają do „teoretycznych” wysiłków udowadniających wyższość własnej religii lub synkretyzujących w pewien sposób własne i importowane religie. Częściej niż rzadziej umacnia to trend w kierunku instytucjonalnej specjalizacji religii poprzez prowokowanie powołania organizacji obronnych, będących prototypem organizacji kościelnych.

Wobec wzrastającej specjalizacji ról religijnych ludzie świeccy uczestniczą coraz mniej bezpośrednio w świętym kosmosie. Jedynie eksperci religijni posiadają w pełni świętą wiedzę. Stosowanie tej wiedzy jest domeną

ekspertów i ludzie świeccy coraz bardziej polegają na ich mediacji w relacjach ze świętym uniwersum.

Jeśli religijnie właściwe zachowanie opiera się na w pełni z intern alizo-wanych normach i kontroli społecznej, to zgodność w tych sprawacfrjest coraz częściej nadzorowana przez religijnych ekspertów w bardziej „złożonych” społeczeństwach. Podczas gdy wyobrażenia religijne służyły począt-kowo do legitymizacji zachowań we wszystkich rodzajach sytuacji, rosnąca specjalizacja religii powoduje przekazanie kontroli społecznej nad „zachowaniem religijnym” specjalnym instytucjom. Nienaruszalne interesy eksper-" tow religijnych co do naboru ! kształcenia następców, co do wykluczania ludzi świeckich z „wyższych” form świętej wiedźy oraz co do obrony własnych przywilejów przed zakusami konkurencyjnych grup ekspertów prowadzą zwykle do utworzenia jakiejś organizacji „eklezjalnej”²⁸.

Możemy podsumować, że specjalizacja instytucjonalna jako społecznam forma religii, jest charakteryzowana przez standardyzację świętego kosmosu | w odpowiednio zdefiniowanej doktrynie, zróżnicowanie ról religijnych, I przekazywanie sankcji wymuszających zgodność doktrynalną i rytualną 0 wyspecjalizowanym agencjom oraz pojawienie się organizacji typu „ekle ® zjalnego”.

Tylko jeśli religia jest ulokowana w specjalnych instytucjach spolecz- ] nych, może się rozwijać antyteza pomiędzy „religią” a „społeczeństwem”, j Taka lokalizacja jest niezbędnym warunkiem historii dogmatów religijnych i organizacji kościelnych w odróżnieniu od kultury świeckiej i „społecznych”, tj. niereligijnych, instytucji. Historia tzw. cywilizacji wyższych wykazuje wiele związków pomiędzy „religią” a „społeczeństwem”, rozciągających się od kompromisu po konflikt Nie tylko różny jest stopień instytucjonalnej specjalizacji religii w tych cywilizacjach, ale również pozycja instytucji religijnych w strukturze społecznej. Co za tym idzie, antyteza pomiędzy „religią” a „społeczeństwem” jest wyryta w historii niektórych z tych społeczeństw, podczas gdy u innych pozostaje w zawieszeniu.

²⁸ Por. Joachim Wach, Sociology of Religion, The Univeristy of Chicago Press, Chicago 1944, (wydanie polskie: Socjologia religii. Książka i Wiedza, Warszawa, 1961) szczególnie sir. 4, 5.

103