24626 P1080640 (2)

podzielonej na Dolne i Górne Młyny. Bohate-j rem powieści jest Polek Krywko, uczeń ostatniej klasy szkoły podstawowej, półsierota wychowyJ wany przez dziadków, przeżywający swoje pierwsze — miłosne i poznawcze — wtajemniczeni* w życie.

Dziura w niebie to utwór wielogatunkowy.] Pierwszym ze wzorców w niej wykorzystanych był wzorzec powieści młodzieżowej (pomiędzjl dziećmi pochodzącymi z obu osad, czyli Górala* mi i Doliniarzami, toczy się wojna o Puszkamię — nieczynną papiernię; wątek ten, w którym] dziecięca wojna traci charakter niewinnej zabawy i przekształca się w symboliczne starcie dwu różnych postaw, wyraźnie nawiązuje do Chłopców z Placu Broni Molnara). Wzorzec drugi to powieść społeczna (walka pomiędzy dwoma armiami zyskuje charakter sporu nieledwie klasowego, jako że podział na Górali, którzy pochodzą z bogatszych domów i już wkrótce pójdą w świat, oraz Doliniarzy, którzy pochodzą z rodzin ubogich i nigdy Młynów nie opuszczą*; urasta do rangi determinanty biograficznej). Wzorzec trzeci odwołuje się do romansu społeczJ nego (Polek Krywko kocha Wisię Puciałłównę — dziewczynę z Górnych Młynów, osobę „wyższą”! w dwu znaczeniach: wyższą w hierarchii społeczną] i wyższą fizycznie, bo przerastającą Polka o głowę).

Umiejętnie wykorzystany przez autora wzorzec gatunkowy powieści społecznej („powieści

z życia wsi polskiej”, jak zauważył J. Kwiatkowski, Recenzja nieśpiewna. „Życie Literackie” 1960, nr 11) zyskuje dodatkową motywację, gdy mieszkańców doliny elektryzuje wieść o tajemniczych „obcych”, którzy kręcą się w pobliżu. Dla Doliniarzy „obcy” to nadzieja wielkiej zmiany, okazja nawiązania kontaktu z kimś z zewnątrz („Coraz więcej będzie tych ludzi u nas i potem jednego dnia otworzy się ziemia i coś się stanie wielkiego: jakaś ogromna zmiana”, s. 127); natomiast dla Górali „obcy’^o „ludzie podejrzani”, tacy, „którym zawsze to, co jest, nie podoba się”: „Za wykrycie takich ludzi otrzymuje się nagrodę” (s. 47). Według Górali postawa Doliniarzy — przyzwalające oczekiwanie na „obcych”, wiązanie z ich nadejściem jakichś nadziei — ma zatem charakter antypaństwowy: „Właśnie, czekajcie na nich, darmozjady! — wrzasnął wódz Górali. — Niedobrze wam w naszym państwie? Jeszcze wam mało, szczuny przeklęte? Chcecie, żeby wszyscy żyli w błocie tak jak wy? Przeciwko Polsce podnieśliście brudne łapy?” (s. 179).

Kiedy na scenę wkracza wreszcie obcy, utwór Konwickiego zmienia się w romans grozy, obfitujący w niewyjaśnialne zdarzenia. Oto obcy, przybywający do Doliny jedynie po to, by odebrać sobie życie, zostawia pamiętnik, z którego wynika, iż samobójca był tożsamy zarówno z narratorem powieści (obaj przyrównują papie-

— 47 —