19807 WiZ5

Wyniki badań prowadzonych w ostatnim dziesięcioleciu pozwoliły na nieco solidniejszą weryfikację poglądów na temat ewentualnego udomowienia tura, ale wciąż trwa sekwencjonowanie genomu tego gatunku i dopiero po jego zakończeniu obraz będzie pełny. Przeprowadza się też częściowe badania molekularne, a wyniki porównuje z danymi dla bydła domowego i innych gatunków z pod-rodziny Bovinae. Wszystkie one wskazują, że pokrewieństwo z turem jest dalekie, daleko większe niż między psem i lisem. Z szesnastowiecznych źródeł wiemy, że kmiece bydło kryte na łąkach przez tura roniło albo dawało wadliwe potomstwo, co może (choć nie musi) świadczyć o pokrewieństwie dalszym niż między koniem a osłem domowym (Equus asinus), których potomstwem (klaczy konia i ogiera osła) jest muł, najczęściej zresztą bezpłodny.

Wiele jeszcze trzeba będzie wyjaśnić, nim z dużym prawdopodobieństwem wskażemy na przodka Gub przodków) bydła domowego i dowiemy się, kiedy i w jakich okolicznościach doszło do udomowienia, choć nie jest wcale oczywiste, że poznamy kiedyś pewną odpowiedź. Bo zawsze będą to mniej lub bardziej trafne hipotezy - nie fakty. Gdy się o tym zapomina, szkodzi się nauce.    E

•3 ALEXANDER MARIA DZIEDUSZYCKI, lekarz weterynarii, członek zarządu Polskiej Fundacji Odtworzenia Tura.

■3 MARLENA SZALATA, Katedra Biochemii i Biotechnologii Akademii Rolniczej im. A. Geszkowskiego w Poznaniu.

3 RYSZARD SŁOMSKI. Katedra Biochemii i Biotechnologii Akademii Rolniczej im. A. Geszkowskiego w Poznaniu, Instytut Genetyki Człowieka PAN w Poznaniu.

►3 MIROSŁAW STANISŁAW RYBA, Instytut Medycyny Doświadczalnej i Klinicznej im. Mirosława Mossakowskiego PAN, Dyrektor Polskiej Fundacji Odtworzenia Tura.

f FASCYNU1ACY TUR

Gdyby ktoś chciał zaprojektować herb Europy w okolicy Jaktorowa na Mazowszu; przeżyła ostat-i uwzględnić coś, co przez tysiąclecia było niego byka o 20 lat.

dłem całej Europy, Azji (prócz północnej Syberii) z potężnymi metrowej długości rogami o bardzo i północnej Afryki. Taki bowiem był zasięg tego charakterystycznym kształcie liry. Dorosłe byki imponującego przeżuwacza. Fascynację tu- były ciemnoczerwone, niemal czarne, być może rem widać w sztuce neolitycznej, starożytnej niekiedy z jaśniejszymi „skarpetami”; krowy i cie-i wczesnośredniowiecznej, w korridzie, mitach lęta jaśniejsze. Głowę tura zdobiła grzywka - ta o Minotaurze i kreteńskich freskach; jest nim część skóry tura, owinięta wokół lędźwi kobiety,

także kłapiący żuchwą turoń noszony przez ko- zapewniała ponoć

lędników. Polowanie na to zwierzę było ważnym zdrowego dziecka.

elementem inicjacji młodych Germanów, ii m

Kamieniem węgielnym w słowiańskich ajj

świątyniach były rogi turów, a Sasi w skó- W ^

rach turów płacili Rzymianom kontrybu- $

cje. Od zamierzchłych czasów rogów tych ^

zwierząt używano jako pucharów oraz

lamp oliwnych do prac pod ziemią, np. l ^ V

przy wydobywaniu soli w Wieliczce. |    —

Już w głębokim średniowieczu polo- I    J -

wanie na tura było zastrzeżone dla rodów ■ panujących. Król Zygmunt Stary objął ten gatunek bardzo nowoczesną, całkowitą ochroną. Tura jednak nie zdołano uratować - ostatnia padła krowa w 1627 roku,

dla niej wspólne, z całą pewnością musiałby brać pod uwagę tura. Mógłby być on nawet go-

Tur był pięknym zwierzęciem, bardzo mocnej budowy, wysokości około 180 cm w kłębie, zapewniała ponoć bezproblemową ciążę i poród

Tur był zwierzęciem zrównoważonym, niegroźnym, jeśli go się nie zaczepiało. Sprowokowany głośno kłapał żuchwą, co interpretowano jako naśmiewanie się z obserwatora; gdy jednak poczuł się zagrożony, szarżował z ogromnym impetem. Opisano przypadki, gdy wyrzucił w górę jeźdźca z koniem. Jego siłę potwierdza analiza szkieletu.

Mimo dużej liczebności tura i jego wielkiego zasięgu udało się zabezpieczyć jedynie trzy lub cztery prawie kompletne szkielety, większość bowiem znalezisk zlekceważono. Badania prowadzone obecnie przez Polską Fundację Odtworzenia Tura, hhh przy współpracy wielu wybitnych na-I ukowców i renomowanych ośrodków, mają na celu przywrócenie żywego tura do polskich lasów, a także od-■ I powiedź na pytania istotne dla nauki M 1 i praktyki hodowlanej. W czerwcu br. A ukaże się w druku nakładem wy-Ę ms dawnictwa miasta Turek pionierska "    praca na temat tura, szczegółowo

j j|| opisująca to zwierzę: jego historię, , > .: U warunki bytowania, aspekty antro-pologiczne, a także najnowsze wy-niki prac genetycznych nad jego odtworzeniem.

czerwiec 2008 WIEDZA I ŻYCIE"