26387 img104 (15)

i kontrolne. W grupach eksperymentalnych stosujemy metodę nauczania mającą rozbudzać zainteresowania. Równocześnie obserwujemy czynności uczniów świadczące o przejawianym przez nich zainteresowaniu przedmiotem nauczania i dokonujemy ich szacowania za pomocą skali ocen. Uzyskane w ten sposób liczbowe mierniki pozwalają określić wpływ zastosowanej metody nauczania na-kształtowanie się zainteresowań.

We współczesnych badaniach naukowych zaznacza się tendencja do ilościowego ujmowania badanych zjawisk. Występuje ona także w psychologii, gdzie bywa określana mianem tendencji do „matematyzacji psychologii". Przedstawiciele tego nurtu badań wyrażają pogląd, że ich wyniki powinny być ujęte liczbowo oraz, poddane analizie ilościowej.

Uwzględnienie danych liczbowych oraz dokonanie ilościowej analizy faktów stwierdzonych w zachowaniu się na podstawie ich obserwacji jest potrzebne; umożliwia uściślenie uzyskanych wniosków. Nie powinno to jednak prowadzić do negacji wartości analizy jakościowej w naukowych badaniach zachowania się. W szczególności jest ona przydatna przy dokonywaniu jego opisu, wyodrębnianiu głównych rodzajów występujących w nim faktów, wstępnym określaniu kierujących nim prawidłowości oraz formułowaniu związanych z nim hipotez.

Jakościowa i ilościowa analiza zachowania się jest nieraz dokonywana łącznie w kolejnych etapach badań. W pierwszym etapie przeprowadzamy wówczas jakościową analizę zachowania się w celu dokonania jego opisu oraz wstępnego określenia czynników wpływających na jego przebieg. Ten etap badań jest szczególnie niezbędny wtedy, gdy będące ich przedmiotem zachowanie się nie zostało jeszcze bliżej poznane, wskutek czego nie znamy kierujących nim prawidłowości. Po ich wstępnym określeniu na podstawie analizy jakościowej formułujemy hipotezy dotyczące niezwykle ważnych zależności. Weryfikujemy je korzystając z ilościowej analizy zachowania się dokonanej na podstawie jego pomiarów przeprowadzonych za pomocą skal ocen lub opartej na wynikach badań eksperymentalnych.

8. Formułowanie wniosków i weryfikacja hipotez

Po zgromadzeniu obserwacji, dokonaniu ich selekcji i analizy formułujemy wynikające z nich wnioski. Ich treść zależy od tego, czy celem badań był opis zachowania się, czy też ustalenie kierujących nim prawidłowości. Gdy celem tym był opis zachowania się, wnioski dotyczą głównych rodzajów badanych ruchów lub czynności, ich przebiegu oraz częstości występowania w danej populacji.

Treścią wniosków wynikających z obserwacji mogą być zależności zachodzące między zmiennymi. Jeśli na przykład badania dotyczyły genezy powstania określonego rodzaju zaburzeń w zachowaniu się, wtedy w odniesieniu do każdego z badanych przypadków tych zaburzeń dokonujemy opisu opartego na ich obserwacji oraz wykorzystując w tym celu różne metody badań ustalamy determinujące je czynniki. Po obliczeniu częstości ich występowania formułujemy ogólniejszy wniosek określający warunki lub przyczyny powstania tych zaburzeń.

Wnioski formułowane w badaniach psychologicznych dotyczą nieraz związku zachowania się z warunkami środowiskowymi. Wyprowadzenie tego rodzaju wniosków wymaga poznania zachowania się oraz warunków środowiskowych, w których ono przebiega, w czym pomocne są materiały empiryczne uzyskane na podstawie obserwacji.

Treść wniosków' zależy od tego, czy dokonywaliśmy jakościowej czy też ilościowej analizy zachowania się. Przy analizie jakościowej wnioski przyjmują postać sformułowanych słownie twierdzeń. Gdy przeprowadzamy jego analizę ilościową, wnioski zawierają dane liczbowe uzyskane w' wyniku badań

Jeśli problem badań był ujęty w formie hipotezy, wynikające z-nich wnioski są jej potwierdzeniem lub zaprzeczeniem. Rozważmy, jaką rolę przy formułowaniu tego rodzaju wniosków spełniają materiały zebrane za pomocą metody obserwacji. Zdaniem E. B. Wilsona dla sprawdzenia prawdziwości hipotezy można „[...] dokonać nowych obserwacji wybranych wycinków natury, a jeszcze częściej przeprowadzić doświadczenie sprawdzające”.¹ Wł. Zaczyński cel obserwacji w badaniach naukowych upatruje we wstępnym poznaniu badanych zjawisk, które „prowadzi nas tylko do stwierdzeń naukowych na dwóch pierwszych poziomacn, to jest do opisu i klasyfikacji. Czy metoda obserwacji ma mniejszą wartość w porównaniu z innymi znanymi metodami? Nic podobnego. Obserwacja jest podstawowym sposobem gromadzenia materiału po prostu dlatego, że opis i klasyfikacja są koniecznymi etapami poznawania rzeczywistości. Wszelkie zjawiska możemy tłumaczyć sobie w sposób naukowy jedynie po dokładnym ich opisie i poszeregowaniu w klasy".²

Zgodnie z tym ujęciem obserwacja i eksperyment uzupełniają się wzajemnie stanowiąc kolejne etapy badań. Zdaniem niektórych autorów obserwacja poprzedza eksperyment, który stanowi bardziej zaawansowane stadium badania naukowego. Jak zaznacza S. Nowak, „[...] obserwowanie następstw w warunkach ich naturalnego, spontanicznego pojawiania się nie

15* 207

1

   E. B. Wilson: Wstęp do badań naukowych, jw., s. 58.

2

   WI. Zaczyński: Praca badawcza nauczyciela, jw., s. 78.