26405 IMG 45 (2)

„teologiczne wyobrażenie Boga**¹. Nesti (1982) potwierdza „rejteradę tego, co reiTgyite, “zlcurczowych objęć kościelnej specjalizacji”².

Podczas gdy_CiprianLoperacjonalizo wał owe, przez Luckmanna wy-koncypowane jako hipotetyczne, Wpoi nowoczęsnego Świętego Kosmosu, Machalek i Marty za punk ty_wyjści ą wzięli rozmaite poziomytranscendencji. To przede wszystkim fragmentaryczny, nieciągły charakter nowejjspołecznej formy religii, »iehwyrony^>fgezXuckmanna pod pojęciem patchworku, stwarza wielkie trudności badaczom — zarówno tym, którzy poszukują zamkniętej, koherentnej wizji świata³, jak i tym, którzy spodziewają się jej domknięcia (Cipriani 1989, 75).

Analizy,przebiegu komunikacyjnych procesów przekazywania nie-ko-ścielnej wiedzy religijnej wieontekście „Niewidzialnej Religii” nie odgrywają jeszcze znaczącej roli. Jedynie Ulmer (1988) na przykładzie opowiadań o konwersji do różnych wizji świata ukazał sposób, w jaki wypracowują się typowe dlatego ważnego doświadczenia religijnego wzorce komunikacyjne, z pomocą których doświadczenia transcendencji są poniekąd na poziomie mowy dopiero konstruowane⁴.

Jak można zobaczyć na przykładach pojęć typu non-doctrinal. implicit czy hidden religiorr, poszczególne prace wiodły do rozszerzenia i uszczegółowienia koncepcji „niewidzialnej religii”. Bez wątpienia szczególnie wyróżnić tu należy koncepcję^ Baileya „religii implicit' (implizite Religion), która to — jako orientacja wyłącznie moralna — opiera się na ogólnej antropotogiemej-funkcji religii (Bailęy 1983). Na koncepcję tę natomiast zorientowały się badania empiryczne, jak na przykład Nestiego analiza elementów magicznych, zawartych w wierze tradycyjnej (Nesti 1982). Inne jej

rozwinięcie, przykrojone specjalnie do warunków włoskich, pochodzi od Roberto Ciprianiego. „Religijność rozproszona^plasuje się w obszarze pośrednim, pomiędzy wstrząsanym kryzysami świeckim społeczeństwemaczynionymi przez kościelne organizacje próbami ponownego zawładnięcia tym, co religijne. Pozostaje ona zbyt «łaicka», by przejąć dopracowane aspekty doktryny kościelnej, a jednak zbyt jeszcze spragniona jest sensu, by mogła przeżyć w świecie bez Boga i proroków”⁵. Właśnie na przykladzie katolic-kich Włoch ukazuje się również synkretystyczna giętkość „rozproszonej religii”, na którą składają się tak samo regionalne i historyczne tradycje, jak i jej warianty określone przez położenie klasowe⁶.

Dysponujemy też poszlakami, wskazującymi na zaistnienie nowej społecznej formy religii. Sprowadzając to do formuły Starka i BainbridgejU When religion declines, cults appeat⁷*. Drehsen konstatuje podobnie dla obs^ąnuiieiiiieid^gyęznego: ,Z im większą ociężałością Kościoły nastawiają się na tendencje prywatyzacyjne, którym ulega religia, tym szybciej na planie pojawiają się^ruchy zastępcze” (Drehsen 1975, 253). Ruchy takie są instytucjami wtórnymi, które odznaczają się -- w porównaniu do Kościołów i denominacji — wyraźnym ,,niedoinstytucjonalizowaniem” (Hummel 1988)⁸. Jak pokazał Berger, nawet wewnątrz tradycyjnych instytucji religijnych, (głównych denominacji klas średnich)⁹ rządzą mechanizmy rynkowe, które, szczególnie w postaci ruchu ekumenicznego, prowadzą do marginalnych zróżnicowań dodatkowych świadczeń, sprawowanych przez instytucje religijne. Taka orientacja rynkowa przejawia się nie tyłków Kościołach, lecz

33

1

⁶- S. Burgalassi, Le christianita nascoste. Bologna 1970; G. Scarvaglieri, La religione in u na societa di transfo miazione, Lucca 1978.

2

   A. Nesti, La foniane e ii borgo. II fattore religione nella societa italiana contempo ranę a, Rom 1982, 207.

3

   H. Meulemann op. cit. (1984) dostrzega wprawdzie kształtowanie się „nowego immanentnego poglądu na świat”, lecz zauważa, iż ten w rzeczy samej nie wykazuje zwartości wewnętrznej.

4

   B. Ulmer op. cit. (1988). Por. też M. Schibilsky, Konstitutionsbedingungen religioser Kompetenz, w: W. Fischer i W. Marc ho ld (1978), 73-100.

5

   Por. C. Calvaruso i S. Abbruzese, Indagine sui \ alori in Italia. Dai postmate-rialismi alla ricerca di senso, Turin 1985.

6

   R. Cipriani,.. Diffused Religion ” and New Values in Italy, w: J. A. Beckford i Th. Luckmann (red.), (1989), 24-48. Wcześniej już w: Roberto Cipriani, Religione e politica. U caso italiano: La religione dijfusa, w: Studi di Sociologia 21,3 (1983).

7

   Por. też D. Bell, Religion in the Sixties, w: Social Research 38 (1971), 447-497.

8

   R. Hummel, Kult statt Kirche, w: G. Baadte i A. Rauscher (red.), Neue Religiosildt und sdkulare Kultur, Graz 1988, 43-61.

9

   P. L. Berger, Ein Marktmodell zur Analyse ókumenischer Prozesse, w: In-temationales Jahrbuch fttr Religionssoziologie I.