26598 IMG35 (3)

62

CHARYTY

OHAR^TY (Xrtpireę) - po łacinie Gracje (Gratiae). boginie Piękna, a być może pierwotnie siły wegetacji. To one napełniały radością Naturę i serca ludzi, a nawet bogów. Mieszkały na Olimpie w towarzystwie muz i niekiedy wraz z nimi tańczył) w korowodach. Należały do orszaku Apołlona, hoga-muzyka. Przedstawiano na ogół chary ty jako lny siostry o imionach: Eufrosyne. Talia i Aglaja. trzy młode nagie kobiety, trzymające się za ramiona. Dwie z nich patrzą w tym samym kierunku, stojąca pośrodku patrzy w stronę przeciwną. Ojcem ich był Zeus. matką, córka Okeanosa, Eurynome. Niektórzy utrzymywali, że matką ich była Hera. a nie Eurynome. Przypisywano chary tom wszelkiego rodzaju patronat nad pracami umysłowymi i dziełami sztuki. One utkały własnymi rękoma szatę Harmonii ( — Kadmosk Chętnie towarzyszyły Atenie, bogini robót kobiecych i działalności umysłowej. Dotrzymywały też towarzystwa Afrodycie i Erosowi oraz Dionizosowi. mb

/Z V33$. XVUI382; XIV267:Od VIII362 n; XVIII192 a: Hes 7* 64:907 n.; H\ę. Fab pracf . Piu*. IX 35. 5; Apd. AM 13.1; Pi.0. XIV 13: Thccc XVIIÓS; Sapph. ftasm. 65 Berek: A.R. IV 424 a Por. Sen. di* ben 13 Pw T Zietiibb.CWaaWChMo.a Qxl I924.Ł 15S-I63: A.H. Kiippe. Les Chantes. REG 1932. s. 155—162. M Nicl/ki. Die Ckanten. FaL k. Wilh. Gym. Śtcttin 1930, s. 73-0).

CHEJRON (Xrip<uv) - najbardziej znany, najstateczniejszy i najmądrzejszy z centaurów. Był synem boga Kronosa i Filyry, córki Okeanosa. Należał więc do tego samego boskiego rodu, co Zeus i Olimpijczycy. Aby go spłodzić, Kronos posiadł Filyrę przybrawszy postać konia co wyjaśnia dwoistą naturę Ćhejrona. Chcjron urodził się nieśmiertelny. Zamieszkiwał grotę w górach Pełionu w Tesalii. Był wielkim przyjacielem ludzi, rozsądnym i uczynnym. Otacza! specjalną opieką — Pełeusa od czasu jego przygód na dworze — Akasto-sa, broniąc go przed brutalnością innych centaurów. On też dorado! Peleusowi, aby poślubił Tetydę, i pouczył go, w jaki sposób zmusić ją do małżeństwa (nie dopuszczając. by odmieniła postać). Później, z okazji zaślubin ofiarował mu jesionową włócznię. Po rozstaniu się z żoną Pełeus powierzył Chejronowi swego syna — Achillesa. Chcjron prócz Achillesa wychował Jazona, Asklepiosa i in. Także Apollem pobierał u niego nauki. Uczył zarówno muzyki, sztuki wojennej, polowania, jak i etyki oraz medycyny. Cbejron był bowiem sławnym lekarzem i trudnił się nawet chirurgią. Kiedy -» Achilles jako dziecko miał na skutek zabiegów magicznych wykonywanych na nim przez matkę przepaloną kostkę u nogi, Cbejron zastąpił brakującą kostkę - kością wyjętą ze szkieletu giganta.

Podczas rzezi centaurów, dokonanej przez Heraklesa, Chejron, który stał u boku herosa, został przez niego przypadkowo ciężko zraniony. Rana była poważna. Cbejron próbował zastosować maści, ale rany zadane strzałami Heraklesa nie dawały się uleczyć ( — Filo-klet). Cbejron skrył się wgracie i pragnął śmierci, ale nie mógł umrzeć będąc nieśmiertelnym. Wreszcie Prometeusz, który urodził się jako śmiertelny, zgodził się odstąpić mu swoje prawo do śmierci. W ten sposób Cbejron znalazł wybawienie, mb

n XI832;Ov.Fast V384;413;Pi.P.3,5;9.64; Apd. AM 12,4; HI 13.5 ;PGn. VDI96;X Cynez.11 n^Schot. in AJL1554 i 558; 1231: Em. 40. por. Dniał Le Prob&me da Centaura, ł 182 n.; J. D. Gilruth, Chiron and His Pupil Asdepios, Ann. ofMedkal Hia 11939,s. 158-176; Ol PkanL w. ILEJL tm 1951.4. 5 n.

CHELIDON (XsA.i5tóv) - Jaskółka, była siostrą Słowika — Aedona, znana w micie z Miletu. mb

Ani Lib. 11.

CHELONE (XeXióvn) - to żółw. Pierwotnie była młodą dziewczyną, mieszkającą w domu nad brzegiem rzeki. Kiedy Zeus poślubiał Herę, Hermes przybył zaprosić nie tylko bogów, ale wszystkie istoty ludzkie, a nawet zwierzęta na ten ślub. Jedynie Chelone zlekceważyła zaproszenie i pozostała w domu. Hermes zauważył jej nieobecność, powrócił na ziemię, chwycił dom wraz z dziewczyną i wrzucił do wody. Chelone została przemieniona w żółwia, nieodłącznego od swego dom-ku, jak ona. mb

Sen. in Vo|. Aol 1 505.

CHIMAJRELS (Xipaipeuę)-jeden z dwu synów tytana Prometeusza i córki Atlasa, Keląjno. Miał brata Lykosa (tab. 38). Obaj zostali pogrzebani w Troi. Gdy w Sparcie wybuchła zaraza, wyrocznia Apołlona orzekła, ze dla położenia jej kresu trzeba, by Lacedemończyk wysokiego rodu złożył ofiarę na grobie synów Prometeusza. Działo się to przed wojną trojańską. Menelaos przedsięwziął natychmiast podróż i złożył należne ofiary. W Troi był gościem Parysa i to było początkiem ich znajomości, mb.

TzcL in Lyc. 132; 136; 219; Favorin. s. V.'Afkaę; Eust. in Horn. 521, 30.

CHIMERA (X(jiaipa) -1. Zwierzę mityczne, łączące cechy kozy i Iwa. Przedstawiano ją bądź to jako stwór o ogonie z węża, głowie lwa i tułowiu kozy, bądź jako zwierzę o kilku głowach: kozy, lwa, smoka. Potwór ten ział ogniem. Chimera narodziła się ze związku Tyfona i „Żmii" Echidny. Wychowała się u króla Kani Amisodaresa i żyła w Patara. Król Lykii, Iobates, rozkazał -* Bellerofontowi zgładzić Chimerę, bo dopuszczała się wielu grabieży na jego ziemiach. Przy pomocy skrzydlatego konia Pegaza udało się Bellerofontowi dokonać tego. Opowiadano, jakoby nadział na koniec włóczni kawałek ołowiu. Ołów stopił się od gorąca płomieni wyrzucanych przez Chimerę i zabił

ją-

2. Chimera to również imię nimfy sycylijskiej zakochanej w pięknym -» Dafnisie. mb

I ./l V1179 n. ischoL ad 181; XVI327 n.;Hes. Th. 319 a; Apd. Bibl I 9. 3; H 3. 1; Ov. Met IX 647; Tret. in Lyc. 17; Hyg. Fab 57. Por. Amandry.A/ieZ Picard.1,%. 1 n. 2.Serv. in Verg-EcL VIII68; App. Nan. (Wat) 82, p. 388.

CHIONE (Xióvn)- kilka heroin nosiło to imię.

1.    Jedna z nich była córką boga wiatru Boreasza i Orejtyi (tab. 11). Miała z Posejdonem syna -* Eumol-posa, którego wrzuciła do morza, ale ojciec go uratował.

2.    Inna Chione była córką Okeanidy Kalliroe i rzeki Nilu. Podczas gdy żyła na ziemi, musiała ścierpieć gwałty pewnego wieśniaka. Na rozkaz Zeusa Hermes uniósł ją i umieścił wśród chmur. To wyjaśnia niejako, że Śnieg jest wrogiem rolników (imię Chione przypomina istotnie grecką nazwę słowa śnieg, xubv).

3.    Istnieje jeszcze jedna wersja o Chione, córce króla — Dajdaliona, w której kochali się równocześnie Apollon i Hermes. Urodziła im ona Autołykosa i Filammona.

CHTONIA

63

4.Wreszcie Chione to także imię matki boga Priapa. mb

1. Apd. Bibl III 13,2; Hyg. Pab. 137; Od XIV 475; X. An. 3.3 n.; Pau». 138.2 2. Serv. in Verg. Am. IV 230. 3. Hyt, Fab. 200;Ov. Met. XI291 n.; 4. Schol. in Thcoc. I 21.

CHORIKOS (?) (Choricu8) - król Arkadii, którego dwaj synowie, Pleksippos i Enetos, wynaleźli zapasy. Pewnego świątecznego dnia dali pokaz walki przed ojcem. Ale ich siostra — Palajstra, opowiedziała o ich wynalazku swemu kochankowi Hermesowi (Merkuremu), a ten szybko udoskonalił tę sztukę i nauczał jej, podając się za wynalazcę. Młodzi ludzie poskarżyli się ojcu na niedyskrecję Palajstry. Chorikos wyrzucał im, że nie zemścili się na Hermesie. Gdy więc jednego dnia młodzieńcy spotkali boga śpiącego na górze Kyllene, obcięli mu ręce. Hermes pożalił się Zeusowi, a bóg zdarł skórę z Chorikosa i zrobił z niej bukłak.

Hermes nazwał nową sztukę walki imieniem swej ukochanej, — Palajstra (IlaAafoTpa, w języku greckim znaczy: walka), mb

Sctv. in Verg. Aen. VIII 138.

CHRYSANTIS (XpuaccvO(ę)- kobieta z Algol idy, która według jednej z wersji mitu o Demetrze, opowiedziała bogini, gdy ta przybyła do Argos w poszukiwaniu Persefony, w jaki sposób jej córka została porwana. W tej wersji, porwanie nastąpiło nie na równinie rzeki Enna na Sycylii, ale na Peloponezie niedaleko od Lerae. mb

Pius. I 14, 2.

CHRYSAOR (Xpuaćtop) - „Człowiek o Złotym Mieczu”, był synem Posejdona i Meduzy (Gorgo), równie jak Pegaz, koń skrzydlaty. Obaj wyszli z szyi Gorgony, zabitej przez -*• Perseusza. Chrysaor urodził się ze złotym mieczem w ręce. Ze związku Chrysaora z córką Okeanosa, Kalliroe, urodził się -» Geryon, wróg Heraklesa, olbrzym o trzech ciałach, i -* Ecłudna (tab. 32). mb

Hes. Th. 278 n.; 978 (apokryficzne); Hyg. Pab. 151; Apd. Bibl. U 4,2; 5, I0;Tzct. in. Lyc. 17; D.S. IV 17 n.; Ov. Met. IV 784 n.; VI 119 n. Por. FJ.M. de Waele, w: Mus. Belge 1924, s. 47-52.

CHRYSE1S (XpuCTT}(ę) - córka Chrysesa, kapłana Apołlona w mieście Chryse w Troadzie. Prawdziwe jej imię brzmiało Astynome. Została uprowadzona przez Greków podczas ich wyprawy przeciwko miastu Tebe w Mysji. Chryseis przebywała tam wówczas u Ifinoe, siostry króla Eetiona. Przy podziale łupów dostała się Agamemnonowi. Ojciec udał się do Agamemnona błagając o oddanie córki, ale spotkał się z odmową. Wtedy Chryses prosił Apołlona, by zesłał zarazę na Greków i by to zmusiło ich do zmiany decyzji. Bóg usłuchał jego prośby. Grecy zmusili Agamemnona, by odesłał Chryseidę, ale król zażądał w zamian — Bryzei-dy, co stało się przyczyną gniewu Achillesa. Jedna z wersji podaje, że Chryses dobrowolnie przyprowadził z powrotem Chryseidę do Agamemnona, bo ten obchodził się z nią bardzo dobrze. Miała ponoć z Agamem-nonem dwoje dzieci, Ifigenię i Chrysesa, nazwanego imieniem dziadka.

W tradycji utarło się, że Chryseida miała dziewiętnaście lat, że była jasnowłosa, drobna i niskiego wzrostu. Bryzeida zaś była wysoka, o ciemnych włosach,

jasnej cerze i bardzo elegancka. Obie stanowią parę uosabiającą dwa typy piękności kobiecej, mb

n. 19 n.; 366 n.; 451 n.; Schol. in II. 118; 392; Hyg. Fab 121; Tzct. in Lyc. 183; 298; Aiuehom. 349 o.

CHRYSES (XpuoT]ę)- 1. Ojciec - Chryseidy.

2. Jego wnuk, syn Chryseidy i Agamemnona, który odgrywa pewną rolę w micie Orestesa. Gdy Agamem-non zwrócił Chryseidę ojcu, była w ciąży, ale twierdziła, że Aghmemnon uszanował ją, a kiedy urodziła syna, nazwała go Chryses i zapewniała, że jest to dziecko Apołlona. Później, po upadku Troi, -* Orestes i Ifige-nia, uciekając przed zemstą króla Taurydy, Toasa, zjawili się u Chrysesa prosząc o schronienie. Kapłan chciał ich wydać prześladowcy. Wtedy córka wyznała, że prawdziwym ojcem młodego Chrysesa był Agamem-non i że wobec tego więzy pokrewieństwa łączą oba rody. Chryses nie wydał Orestesa i Iflgenii i przy pomocy młodego Chrysesa zabili oni Toasa. mb

1. — Chryseis. 2. Hyg. Pab. 121; S. niciach, tragedia Chryses.

CHRYSIPPOS (Xpucxumoę) - syn Pelopsa i nimfy Aksioche. Gdy Tebańczyk Lajos wygnany przez Zetosa i Amfiona schronił się na dworze Pelopsa, gdzie gościnnie go przyjęto, zakochał się w młodym Chrysipposie i go porwał. Wtedy Pelops przeklął Lajosa i to stało się początkiem klątwy ciążącej na Labdakidach (-* Edyp). Chrysippos zaś ze wstydu popełnił samobójstwo.

Istnieje też inna wersja, wedle której Chrysippos został zabity przez swoich przyrodnich braci -*■ A-treusa i -* Tyestesa, za namową macochy, Hippoda-mei, która obawiała się, by jej synowie nie zostali przezeń wyzuci z ojcowizny, mb

Apd. Bibl. III 5,5; Ath. XIII602 n.; Schol. in E Ph. 1760; Ot. 5; in Pi. 0.1,144; Hyg. Fab. 85; 243;271; Ad. VH VI15; Schol. in A.R. 1517; in //. II103; Paus. VI20.7;Tzct. Chil 1415-423. Niezach. tragedia E. nosiła tytuł Chrysippos.

CHRYSOPELEJA (XpuooxźX£ia) - nimfa hama-dryada, która zamieszkiwała dąb rosnący w Arkadii. Pewnego dnia Arkas polował w tej okolicy i zobaczył, jak wezbrany potok o mało co nie porwał tego drzewa. Nimfa, mieszkanka dębu, błagała go, by ją ratował. Arkas wzniósł groblę, odwrócił prąd wody i uratował tym sposobem drzewo od zagłady. Pełna wdzięczności nimfa Chrysopeleja oddała mu się i urodziła mu dwóch synów, Elatosa i Afejdasa, protoplastów szczepu arkadyjskiego (tab. 9). mb

Apd. Bibl 1U 9.1; Tzct. in Lyc. 480; por. schol. in E. Or. 1646; Paus. Vfll 4. 2; A R II477 i schol.

CHRYSOTEMIS (Xpi>oót)epię) - córka - Karma-nora, Kreteńczyka. Miała być wynalazczymią konkursów muzycznych i pierwszą, która na nich zdobyła nagrodę. Uchodziła za matkę muzyka Filammona. mb

paus. X 7, 2.

CHTONIA (Xt)ov(a)- 1. Córka Foroneusa i siostra Klymenosa. Wraz z bratem zbudowała w mieście Hermione świątynię Demetry. Wersja argejska głosi, że Chtonia była córką Kolontasa. Gdy Kolontas odmówił przyjęcia Oemeter i oddawania jej czci, Chtonia zganiła jego bezbożność. Bogini spaliła dom Kolontasa, a Chtonię przeniosła do Hermione. Dziewczyna wznio-

_