32838 P1120881 resize

ts MIANU KUCHOWSKA STRUK1VaV UMAWHB NA ZIEMIACH POtłKKW 19

faa A. Gardn. sk*|» (1979. s, 25$). a cytowanej za J. Ostoja-Zagórskim (1974) pmZ Bako«k*go(ł979. s. 17). Odmiany (a więc *arict*s) występują w zbożach nhotoocatch u jęczmieni*. np. Hordom wtgarc var. nuiłum. lub u grochu i so* cx«xy - odmat drobnonasienna w. mkrosperma. czy leż w nazwie boba O*. cck«die#p - Woa/hh* L nr. arómr eafafc* nena l/err.

I Osoia-Zagwvki (1974) stosuje przy zbożach oprócz „odmiany" określenie jyp" ($. 13-130.1321 i „sorta" (s. 130, 131). co jest nie tylko niewłaściwe, lecz i Nfdae Jcsh chodzi o określenie „typ", to może ono mieć jedynie miejsce przy wy-rófaua/u ziaren pątnicy zwyczajnej: typ arstmm lub typ compactom. Określenie „tona" jat apchac niepoprawne i obce w naukowym języku polskim.

Mi chodzi o tabelę podaną przez A. Gardawskiego (1979. s, 258. tabela 15), cytowaną a J. Ostoja-Zagórskitn (1974). to zawiera ona także nieścisłości liczbowe dotyczące dno uoątków. Przy Słupcy pominięto nasiona soczewicy jadalnej (Lm atmris) mleuonc w dożuj ikdd na tym stanowisku.

t Wytacroany w literaturze jęczmień 6-raędowy i 4-rzędowy - to jęczmień ukkaędouy. czyli jęczmień zwycząjny {Hordom \ulgan).

i Wśród gmutlow pszenicy na wielu stanowiskach z wczesnej epoki żelaza ili—ai nrii jcaoc pszenica płaskurka {Tritiaim dicoccum). podczas gdy w Grzy-buaacti w maicnahch z 1980 r. stwierdzono, że jako gatunek podstawowy wystę-paoahfaeróa zwycajn ((Trancwi oatirum) z przewagą ziaren typu compactom.

9.    Ni podstawie przebadanych materiałów nie zaobserwowano jakiegokolwiek pojawienia nę pszenicy samopszy {Triticum monococcum). (tabela 1) we wczesnej cp«e 2dac.uk pisze A. Gardawski (1979, s. 258). Pszenica ta występowała obficiej « Kofrk, a w okresie halsztackim znajdywano zaledwie pojedyncze jej ziarna wśród ziaren pszenicy ptakwfci. Pszenica samopsza, jak wykazują przedstawione materiały, h\b gatunkiem wyminie wnikającym w tym okresie, zatem nie można mówić o jej poprócała sę u tpn czasie.

10.    Na podstawie zebranych w niniejszej pracy danych można mówić o specjalistycznym ukierunkowaniu upraw zbożowych w niektórych regionach w okresie halpiickia. polegającym na uprawie jednego tylko gatunku zboża. Przykładem tą mlernka z Grrybian, skąd pochodzi pszenica zwyczajna ('Triticum atslirm) eaz jęczmień zwyczajny {Hordom ndgarc) z /utzkowa. Taki obraz znalezisk zbo-Inych rówdot o dominowaniu uprawy roli w Grzybianach. a hodowli zwierząt domowych * Jankowie (tabela 5, 6).

11.    Stwierdzony wzrósł liczby stanowisk i ilości ziaren pszenicy zwyczajnej (TWUnm amura), z dużym jeszcze udziałem pszenicy zbiioklosej {Trtticum aestiro--tmpttm), która zaczyna zajmować miejsce pierwotnej pszenicy płask urki (7W-tiam Śtoctmil wskazuje z kolei na dalsze zmiany w ukierunkowaniu upraw zbóż. Podobnie wzrost znalezisk żyta zwyczajnego (Seca/e cercalc), które z czasem (w póż-nkjayęhokrcsaćb) spowoduje zmniejszanie się areału uprawy jęczmienia {Hordom oivn\xopx niewątpliwym dowodem postępującego powoli rozwoju rolnictwa.

11 Co się tyczy kwestii wysiewu mieszanek zbożowych (B. Jaroń 1938, s. 106). nit młzt, Mn byb to konieczne w normalnie prowadzonej gospodarce przy spray* jątageb warunkach klimatymo-glebowycb. Uważam, że wymieszanie się ziaren

zbóż nastąpiło prawdopodobnie później w czasie przechowywania lub pożaru. Zatem znaleziska zmieszanych ze sobą gatunków zbóż nie stanowią dowodu wysiewu takich mieszanek. We wczesnej epoce żelaza zaczyna wyraźnie przybywać znalezisk zbożowych o jednym gatunku podstawowym (Graybiany, Juszkowo).

13.    W związku z odkryciem jednego nasienia rzepiku (- kapusta polna) {Br** sicu camprrtris), pochodzącego a osady w Słupcy (K Mołdenhawcr 1958, s. 147) — nic wiadomo, czy był to rzepik, czy być może rzepa korzeniowa o jadalnych bulwach? XV później zbadanych próbkach nie odnaleziono lej rośliny.

14.    Z wczesnej epoki żelaza wymienia się konopie (Cannabis sativa) (Z. Bukowski 1979, s. 17). które jak dotąd nie zostały odkryte w szczątkach z lego okresu. Pierwsze znalezisko konopi z ziem polskich pochodzi dopiero z okresu rzymskiego z okolic Krakowa (K. Moldenhawer 1959, s. 28). W analizie pyłkowej dotyczącej tego okresu występował pyłek przypuszczalnie konopi (cf. Cannabis), np. z okolic Worytów. który jest jednak trudny do odróżnienia od pyłku chmielu (Hmwius lupuha) (wg M. RaHkicjJasicwicz 1981, s. 40-41).

15.    Odciski przypominające owoce gryki tatarki (Fagopyrum tatarkom) odnaleziono w Tyńcu koło Krakowa (W. Giżbert 1956). Mimo iż w późniejszych badaniach nie stwierdzono występowania tego gatunku, to jedynym śladem tej rośliny jest pyłek Fagopyrum występujący w diagramach pyłkowych z Worytów (M. Rai* ska-Jasiewicz 1981, $. 41), przy czym nie wiadomo, czy pochodził on od Fagopy-rum esculemum, czy też Fagopyrum lataricum.

Wcześniejsze znaleziska pyłku gryki z Polski i innych regionów Europy zanotowano z epoki brązu (M. Nowiński 1970, s. 205),Odkrycia te wraz z odciskami z Tyńca zaprzeczają późniejszemu pojawieniu się gryki w uprawie oraz temu. ił tzw. dzika hreczka w postaci owoców atestu powojowego (Polygonutn conwlndus) była przedtem spożywana w zamian za później uprawianą grykę, jak pisze L. Okulicz (1979, s. 116). Sądzę, iż użytkowanie wielu roślin dziko rosnących wypływało raczej z pray-czyn ekonomiczno-klimatycznych, bądź też związane było z ich wykorzystaniem do różnych celów, np. barw iarskim. leczniczym, trującym, magicznym, lub służyło jako urozmaicenie i wzbogacenie pożywienia codziennego i świątecznego.

Przedstawione w niniejszej pracy uogólnienia i obserwacje, związane z wczesną epoką żelaza, potwierdząją wyraźne zmiany w ukierunkowaniu struktur uprawnych, szczególnie zaś zbóż. Zmiany te następowały wraz z wprowadzaniem ulepszonych narzędzi ornych i wyraźnie świadczą o zaczątkach postępu i zbliżającym się przełomie gospodarczym w zakresie uprawy ziemi i roślin.

WYRAZ CYTOWANEJ LITERATURY

borowiec S.

1971 Ocena tkokgkami tmłcl    ms+tmkt    gleby pry pomocy roHbt,

..Biuletyn Komitetu Prmurcnacao Z**«co4aro«anla Kraju PAN’, a. 71. 1970, Waruaw*. u 9MJ0.

Bukowski Z.

1979 /rodła palrobolmlcoH i potrotoolagtcnu, [w 4 frnkaMrfc rttm yobkkh, t 4, Orf