P1120876 resize

71 MELANIA KLIOIOWSKA

oprowadzić wnioski na podstawie 13 tam znalezionych ziaren, należących do trzech gatunków zboża. A zatem żyta zwyczajnego (Secale cercałe) było 5 ziaren, pszenicy piaskarki CTritinam Jicoccum) i jęczmienia zwyczajnego (Hordeum rulgare) po 4 ziarna (K. Motdcnhawcr 1964. s. 393).

Natomiast odnoinic do iladów zbóż pochodzących z osad otwartych, to na Wzgórzu Wisielców w Wolinie i w Kotlinie, woj. Kalisz, dominował jęczmień zwyczajny {Hordęum rulgarc), a w Słupcy (stanowisko 3) — pszenica (Tritlcum sp.)_m W mniejszych ilościach w Wolinic-Wzgórzc Wisielców zachowało sic proso zwyczajne (Pmmcum miłiaceum). natomiast w Kotlinie — owies siewny (>4ww sativa).

Do wyróżniających się znalezisk z osad otwartych należą niewątpliwie wyniki uzyskane z badań próbek zbożowych z Grzybian z 1980. Przyniosły one zupełnie nowe dane w porównaniu do poprzednio wykonanych badań próbek ziemi i odcisków na polepie z tego obiektu. Mianowicie, w materiałach tych stwierdzono domino* winie pszenicy zwyczajnej (Triticum aestirum - T. aestiyum s. /.) z dużym udziałem ziaren typu compactum (Triticum aestiro-compactum) (M. Klichowska, dane nie publikowane). Wśród tej pszenicy występowały ziarna prosa zwyczajnego (Paniami miUu rum) i tylko kilkanaście ziaren pszenicy płaskurki (Triticum dicoccum) oraz szczątki chwastów. Zmieszanie się ziaren pszenicy z prosem musiało nastąpić albo w czasie przechowywania lub pożaru; nie była to mieszanka zebrana z pola. W poprzednich materiałach z Grzybian stwierdzono również występowanie pszenicy zwyczajnej oraz jęczmienia zwyczajnego (Hordeum vulgare) w postaci ziaren i odcisków, takie owsa siewnego (Arena satłra), żyta zwyczajnego (Secale cereale) i prosa zwyczajnego (Panicom miłiaceum). Natomiast pszenica płaskurka (Triticum dicoccum) występowała w minimalnej ilości. Na podstawie tych wyników stwierdzić można wyraźną zmianę w ukierunkowaniu uprawy pszenicy, poprzez tradycyjnie dominującą wśród pszenic (od neolitu) na naszych ziemiach pszenicę płaskurkę do wyłącznej przewagi pszenicy zwyczajnej.

W miarę stopniowego zwiększania się we wczesnej epoce żelaza ilości pszenicy

Tabela 6. Zboża ze stanowisk kultury wschódniopomorskicj Tsbtc 6. Corn frona silem of tlić East-Pomcrian Culturc

Próbki zbożowe

Odciski na zabytkach ceramicz- z Juszkowa, woj.

> I

Razem

		nych, w	S M Klichowskaej 1962		Gdańsk, wg M.	stano* ziaren i
					Klichowskicj 1979	wisk 1 odcisków
1	łtwdmrm młgmr 1	II stan.	3 ziarna.	17 odcisków	ok. 259840 ziaren	12 259860
2 !	Horthtrm $p.	5 ..	I -ziarno.	6 odcisków		S 7
I	Triticum antirum 1	3 „		4 odciski	29 ziaren	4 33
4	TrtMrmm iprlut	3 ..	1 ziarno.	3 odciski		3 *
5	Triticum dUmccum				1 ziarno	I I 1
6	Triticum tp.	9 ..		13 odcisków		9
7	| f meU ccruaU	11 „		14 odcisków		ul H a
8	1 Tmkmm mdkottmn	3 „		4 odciski		3 | ^4

U>

79

STRUKTUR V inUWNI SA 211 Ml ACH POLSKICH

zwyczajnej zauważyć można postępujący również wzrost liczby stanowisk żyta zwyczajnego (Secale cereate), chociaż większe ilości znalezisk tego zboża pochodzą dopiero z okresu rzymskiego i wczesnośredniowiecznego. Żyto występowało w Bninie, Słupcy, Szczecinie (wal łużycki), w Młynówce i na Wzgórzu Wisielców w Wolinie, w Kamieńcu oraz w Grzybianach. Oprócz tego znaleziono je w Chomiąży, Strzegomiu i Pokoju; ponadto w postaci odcisku na skorupie znad rzeki Chudziny, woj. Siedlce, a także na stanowiskach kultury wschódniopomorakiej (M. Kfichow-ska 1962, s. 144-146, 149). W tych materiałach wykazano jego obecność na II stanowiskach, mianowicie: w Dzicrżążnie, Kamienieckim Młynie, Lubieszewie, Migach, Niechcicach, Niepoczołowicach i Smarzynie, woj. Gdańsk, w Klęczkowie (?). woj. Toruń, Kończewicach, woj. Elbląg. Swomigaciach, woj. Bydgoszcz, i Żukowie, woj. Gdańsk.

Owies zwyczajny (Arena satira) w postaci ziaren odkryto w Łagiewnikach i w Smuszewic, a w postaci odcisków — w Grzybianach. Kotlinie oraz w Wolinic-Młynówce.

Na podstawie tego, co wyżej przedstawiono, sądzić można o zaczątkach przemian gospodarczych, zauważonych w niektórych regionach w okresie halsztackim.

Wielkości ziaren zbożowych, jakie uzyskano na podstawie pomiarów, pozwoliły na dokonanie ogólnego porównania zbóż z wybranych stanowisk. W tabeli 3 i 7 podano te wielkości (minimalną, maksymalną i średnią) z uwzględnieniem długości (L), szerokości (La) i grubości (G) oraz indeksu długości do szerokości i grubości do szerokości z wybranych stanowisk.

Triticum dicoccttm. Z ziaren pszenicy płaskurki najdłuższe ziarna znaleziono w Jankowie i w wale ze Szczecina, krótsze natomiast w Smuszewic, Biskupinie i Bninie.

Triticum aestivum i Triticum aestiro-compactum. Na podstawie badań pomiarów ziaren pszenicy zwyczajnej (Triticum aestirum s. /.) zauważyć można, że występowały zmieszane dwa typy ziaren, czyli ziarna typu aestirum i typu compactom. W znaleziskach z wczesnego okresu żelaznego (halsztackiego) na ziemiach polskich przeważały ziarna typu compactum. Szczególnie wyraźnie dominowały w próbkach pszenicy zwyczajnej z Grzybian z 1980 r. Ziarna typu aestirum występowały również w Biskupinie, Jankowie, Smuszewic, Bninie i Juszkowie. Pod względem wielkości nulcżaly do średnich. Najdłuższe ziarnu znaleziono w Juszkowie. krótsze w Smuszewic i Biskupinie. Jeżeli chodzi o ziarna typu compactum, to przeważająca ich większość była drobna, często występowały ziarna o wyokrąglonych, prawie kulistych kształtach.

Triticum spelta. Pszenica orkiszowa występowała nieczęsto, a pomiary ziaren zostały wykonane przez B. Jarania (1938, s. 108, 110). można je więc porównać z ziarnami ze stanowiska halsztackiego z Bratysławy-Dcvlna (E. Hajnnlova, 1978.

' 92). od których były dłuższe.

Hordeum rulgare. We wczesnej epoce żelaza jęczmień zwyczajny występował najczęściej w postaci dużych znalezisk ziaren i dlatego wykonano najwięcej pomiarów wiolkośoi (tabela 7). Najdłuższe ziarna znaleziono w Bninie i Biskupinie, nieco krótsze w Juszkowie i Smuszewic.