P1120880 resize

86 MILAWA RUCMOWIKA

86 MILAWA RUCMOWIKA

wiedaicfo onukom»ni*. ponicwsł powtarzanie, któro rośliny do jakich celów mogły

r

służyć człowiekowi, uważam za zbędne na obecnym etapie wiedzy palcoctnobota-BlCtlfj.

Uprawianym pereł człowieka roślinom zawsze towarzyszyły chwasty i dlatego b>cco uwagi zwrócę aa te właśnie rośliny, które były związane z uprawami. Wśród i u    z §mp> chwastów polnych przewalały chwasty upraw zbożowych nad

chwastami wpraw okopowych, co jest oczywiste w związku z przewagą próbek zbo* żernych doawaanych do badań (spalone ziarna dobrze sag przechowują na obiektach archeologicznychy. Współcześnie w zasiewach zbóż ozimych (pszenica, żyto) spotyka uę około ISO gatunków chwastów pospolitych « ponad 100 rzadziej wystę* pgąryrti Ne wszystkie jednak gatunki rosną w każdym łanie zboża, ponieważ ayecpow jnic uh jest ściśle uzależnione od różnych czynników, np. lokalnych wa-ramków siedliskowych, gleb, warunków klimatycznych itp.

Jeśli chodzi o zachwaszczenie zbóż we wczesnej epoce żelaza, to na podstawie zestawionych gatunków wydaje się ono nieduże w porównaniu do upraw współczesnych (M. Nowiński I9M, v. 5-8). Być może, że taki stan zanieczyszczeniu należałoby raczej siąiać z niezachowaniem się ich szczątków, czy raczej z warunkami ekologicznymi ówczesnych pól. jak np. stosunkami wilgotnościowymi itp. (S. Borowiec 1*72, a 96, I01>.

Do najczęściej ujawnionych chwastów należały następujące: stokłosa żytnia 4 Browna xcnfiwiij), rdest powojowy (?o/>gOflum conro/ru/ia), komosa biała (CAe»io-<aB«m) i trawy (Gromimac). Występowały także kąkol polny (Agrostemma jp*hag»). chaber bławatek (Cm/oumi ł>am».«). szczaw polny (Ri<mrx acetOMfltd). bcncc biały (Jrfrfiaśrfuui oJkai), przytulia czepna {Galium aparine)* rdest plamisty 4 zweufti pmararfay, rdest szerokolistny (Poiygonum lapatifoliitni). tobołki polne (TUap onnur). szczaw kędzierzawy (Jłumrx crlsptas) i szczaw zwyczajny (P acr-Jose}, przełącznik bismezykowaty (yeronica hrdcrifoliay* fiołclc trójbarwny {Vio!a Idcskr), poucwnik szorstki {GaJropsis tetrahit) i pozaewnik dwudzielny (G. bifiddł, powój polny (Canoiwkfanffwis),psisnks czarna{Solanunt nigrum), wyka ( Viciu sp-> Oólka paunkós), gorczyca polna <Sinapis orirmij). włośnica sina {Sictaria glaucd> ' * włośnica zielona (S riridu), owies głuchy (y4 vma /atud>. życica roczna (Lo//uni

i) i inne.

^fcyancYiftoae wyżej chwasty są przeważnie roślinami krótkotrwałymi jedno-* dwuletnimi, kilka tylko należy do bylin. Wśród odcisków zbóż na stanowiskach kultury wtrfiu dniopomorskicj <1.. J. kuka 1979. s. 147 i nn.) występowały wyłącznie trawy (Crawłwfer). W Juszkowic wśród ziaren jęczmienia znaleziono 13 gatunków

chwastów (250 nauoB i owoców). Z tej liczby ISO okazów należało do traw bliżej me określonych. W pozostałej reszcie przeważał ilościowo szczaw polny (/łumr:v ■wiwillg) i szczaw zwyczajny (P. ocrfoni), następnie poziewnik {Galeapsis ip.) oraz rdoty, np. rdest powojowy (Polygorturrt conny/m/ia). W mniejszej natomiast

k6°s* żytnia (JrcwMi rra/umi) 41 ziarniak i 1 odcisk). Na podstawie powyższego

wyliczenia gatunków z osady w Juszkowic możemy więc stwierdzić, te były to chwasty upraw potowych, a przede wszystkim roślin, zbożowych (M. Klichowska 1979. s. 148-149).

IV. PODSUMOWANIE I WNIOSKI

W miarę pozyskiwania nowych opracowań pa koetno botanicznych dla wczesnej epoki żelaza zmianie ulegają dotychczasowe uogólnienia związane z tym okresem, u w ślad za nimi niektóre poglądy (aneks 2). W związku z tym autorce nasunęło się kilka spostrzeżeń o charakterze ogólnym, z którymi chciałabym się podzielić, mianowicie:

1.    Wśród upraw stosowanych na ziemiach polskich wc wczesnej epoce żelaza zauważa się wyraźną przewagę upraw zbożowych, potwierdzoną bardzo licznymi znaleziskami dużej liczby ziaren zbóż i odcisków na licznych stanowiskach archcobo-tanicznych (tabela 1, 2, 5, 6).

2.    W mniejszym zakresie uprawiano rośliny strączkowe i włóknisto-olciste (tabela 4). Na wielu stanowiskach nie ujuwniono ich szczątków.

3.    Głównym zbożem uprawianym wc wczesnej epoce żelaza była pszenica i jęczmień, podobnie zresztą jak poprzednio w neolicie i w epoce brązu, nic zaś pszenica i proso, jak sugeruje np. K. Godlowski (1966, s. 80-81). Niektórzy inni autorzy, np. A. Kozłowska (1959, s. 560), mówią o dominowaniu, a nawet wypieraniu pszenicy przez proso na obiektach kultury łużyckiej. Poglądowi temu zaprzeczają obecny stan badań i przedstawione w pracy materiały. Przy obtłukiwaniu ziaren prosa w stępie jego płewki rozkmszaly się na dużą ilość drobnych fragmentów, przy czym fragmenty te i płewki doskonale się przechowują w ziemi i w mierzwie dzięki obecności krzemionki. Stąd wrażenie, iż proso „wszędzie” było obecne. Również jego drobne, błyszczące, nie spalone ziarna sprzyjały takiej wyobraźni. Liczba zwęglonych ziuren prosa z wykopalisk w I cm* jest bardzo duża i wynosi ponad 100 okazów (sztuk).

4.    Wc wczesnej epoce żelaza obserwuje się szczególny wzrost znalezisk pszenicy zwyczajnej (Triticum aeslhum), a także żyta zwyczajnego (Secale ccreak) i owsa siewnego {Arena salin). W historii rozwoju rolnictwa przyjmuje się, że uprawa żyta i owsa związana była z zastosowaniem ulepszonych narzędzi do wykonywania orki, co z kolei świadczy o postępie w rolnictwie (m. in. A. Oymaczewski 1963, s. 305; K. Godlowski 1966, s. 86). Pyłek żyta bywa coraz częściej wykazywany w diagramach p.dinologic/nych dla tego okresu (np. M. Raisku-Jasiewicz 1981, s. 39-40).

5.    Badania wykazały, iż proso zwyczajne (Panicom miliaccum) nie odgrywało wówczas takiej roli, jaką się przypisuje temu gatunkowi; znaleziska roślinne z wczesnej epoki żeluzu wykazały, iż najważniejszą rolę w ówczesnej gospodarce rolnej odgrywały podstawowe zboża chlebowe, do których od neolitu na naszych ziemiach proso nie było zaliczane (M. Klichowska 1975, tabela 4 na s. 92, s. 118-119)

6.    Jeśli chodzi o pszenicę, to występowały wyłącznie jej gatunki (co = w j. łac. .specles), a nic odmłuny (co » w j. luc. varictas\ jak podają L. Okulicz (1970. s. 115). J. Ostoja-Zagórski (1974. %. 129-130, 132) oraz, jak zaznaczono w tabeli 15 podanej