34780 ScannedImage 3

jednej z dziedzin codzienności, pojęcie układu odniesienia (structure of relevanęe) i.„znaczących innych”.

Z koncepcji Webera przejął Berger przede wszystkim poglądy metodologiczne, dotyczące unikania wartościowania w naukach społecznych i podstawowego dla socjologa zadania rozumienia rzeczywistości społecznej. Dzieli z nim przekonanie o przemożnym wpływie racjonalizacji na rozwój kultury Zachodu i chrześcijaństwa, a także znaczenia biurokracji i mechanizmów legitymizacji społecznej. Odwołuje się także do koncepcji Webera zawodu jako powołania, odnosząc ją do socjologii i socjologii religii.

Jeżeli zaś chodzi o Meada, to jego wpływy widać głównie w sposobie, w jaki Berger widzi relacje między jednostką a społeczeństwem, w którym podstawę aktów społecznych stanowi komunikacja. Również od Meada zaczerpnął Berger pojęcie jaźni i jaźni społecznej (self) oraz ,ja” przedmiotowego i ,ja” podmiotowego.

Pojęcia te będą się pojawiać w takim znaczeniu, jakie im nadaje Berger w dalszym toku analizy jego koncepcji, zacząć natomiast wypada od jego ogólnych rozważań na temat specyfiki socjologii. Jednym z najważniejszych i najtrudniejszych dla socjologa zadań, a źródłem najczęstszych błędów tej dyscypliny jest zdaniem Bergera mylenie dwóch odrębnych poziomów analiz^—konstatacji dotyczących tego, co ,jest” i tego, co „być powinno”. Spośród klasyków tylko Weber, w przekonaniu Bergera, uniknął tej pułapki. W teorii Durkheima i w jego koncepcji społeczeństwa obecna jest fuzja pomiędzy tym, co jest a tym, co „być powinno”, a to pomieszanie dwóch perspektyw zostało przejęte przez funkcjonalistów (Robert Merton i Talcott Parsons), jako normatywny pozytywizm, wynikający chociażby z faktu, że wskazanie na funkcjonalność jakiegoś zjawiska niemal automatycznie pociąga za sobą pozytywne wartościowanie tegoż zjawiska. Z kolei w koncepcjach marksistowskich znaleźć można utopie dotyczące przyszłości, również wynikające z braku oddzielenia tego opisu i analizy istniejącej rzeczywistości od założeń normatywnych i ocen dotyczących tego, jaka ta rzeczywistość powinna być.

Z tych krytycznych rozważań dotyczących klasyków, i ciągle obecnego w teraźniejszości pozytywizmu i utopii¹, wyrasta odwołanie się do Webera i postulat powrotu do Webera nie tyle w sensie dosłownym, ile do ducha weberianizmu, tj. do oddzielenia analizy od wartościowania, powrotu do wielkich pytań, uwzględniających globalne problemy świata, międzykulturowe i historyczne porównania, w przeciwieństwie do obecnej praktyki zdominowanej przez perspektywę „parafialną”². Z rozważań odwołujących się do Webera wyłania się wizja socjologii jako powpłania, której podsta-woym narzędziem badawczym jest verstehen jako rodzaj interpretacji. Interpretacja nie jest dowolna; z jednej strony opiera się na zbudowaniu określonego konstruktu teoretycznego, z drugiej zaś — na wniknięciu w materię analizowanej kwestii czy sytuacji, która posiada swoją własną strukturę odniesień i typifikacje. Zadaniem socjologa jest odkryć tę strukturę i użyć ją do własnych analiz — co więcej, jak mówi Berger — warunkiem obiektywności ustaleń socjologa jest dialektyczny związek pomiędzy schematem koncepcyjnym a gromadzoną empirią³. Socjolog więc w swoim warsztacie musi posługiwać się tymi elementami, które, zgodnie z koncepcją Bergera, stanowią analityczne elementy konstruowania rzeczywistości społecznej — interpretacje, typifikacje i obiektywizacje — procesy tworzące porządek społeczny. Co zatem różni socjologa od zwykłego człowieka albo inaczej — jakie ponadto kwalifikacje ma socjolog? Przede wszystkim — odpowiada Berger — socjolog posiada wiedzę na temat badanego wycinka rzeczywistości, dysponuje wieloma różnorodnymi interpretacjami danej sytuacji, które chronią go od przyjęcia jednostronnego stanowiska, a po drugie — posługuje się warsztatem, na który składają

Berger twierdzi że pozytywizm i funkcjonał izm również we współczesnej socjologii stanowią swoiste denominacje na gruncie socjologii, dwa obozy, i że tendencje te stanowią aberracje, które należy odrzucić. Por. P. Berger, H. Keller, Sociology Reinterpreied. Art Essay on Method and Vocałion, Anchor Books, Doubleday, 1981, ss. 12-13.

Tamże, s. 9.

Tamże, s. 49.