36470 Zdjęcie1172 (2)

można nadać jej sens'bzysto metodologiczny, nie kojarząc odpowiednich dyrektyw badawczych z żadnq „idealistyczną" ontologią, występującą we wczesnych pracach Znanieckiego. Zdaniem Szczepańskiego, w takich pracach tego uczonego, jak The Method of Sociology i Social Actions, chodziło już tylko o „(...) zasadę metodologiczną orzekającą, że w badaniu układów społecznych nie możemy pomijać postaw i przekonań ludzi w nie uwikłanych. Innymi słowy, zasada ta sprowadza się tu prawie do dyrektywy, że w opisie sytuacji społecznej nie możemy rezygnować z uwzględnienia subiektywnych poglądów ludzi na tę sytuację, gdyż w przeciwnym razie nie będziemy mogli zrozumieć i wytłumaczyć sobie ich działań w tej sytuacji" ^M.

Gdyby ta interpretacja była trafna, należałoby uważać, że Znaniecki domagał się jedynie tego, by oprócz „obiektywnej rzeczywistości społecznej” brać również pod uwagę tzw. czynnik subiektywny. Ponieważ z tym postulatem trudno się nie zgodzić, interpretacja Szczepańskiego jest bardzo przydatna, jeżeli chce się obronić autora Wstępu do socjologii przed zarzutem idealizmu, jaki wysuwano przeciwko niemu w latach pięćdziesiątych. Wątpliwe jest jednak, czy w tym ujęciu koncepcja współczynnika humanistycznego zawiera cokolwiek oryginalnego. Wątpliwe jest również, czy to ujęcie daje się pogodzić z duchem i literą teorii Znanieckiego.

Istotnie, mówi on o tym, jak postępuje i jak powinien postępować badacz kultury (kiedy mowa o współczynniku humanistycznym, nie chodzi tylko o socjologów), wydaje się wszakże, iż, jego zdaniem, postępowanie to Jest wyznaczone w całości przez osobliwości faktów badanych. W gruncie rzeczy badacz kultury nie stoi wobec wyboru pomiędzy badaniem kultu-

■ J Szczepański, Socjologio. Rozwój proW*m«l»k| i metod, Waratwa IM, s. M.

ry ze współczynnikiem humanistycznym i badaniem jej bez niego. Według Znanieckiego, kulturę albo bada się ze współczynnikiem humanistycznym albo nie bada się jej wcale, gdyż wymyka się ona każdemu innemu ujęciu. W związku z tym „(...) każdy badacz kultury bierze swoje dane ze współczynnikiem humanistycznym” ^M. Na złudzeniu polega mniemanie, że można się bez niego obejść, toteż stosuje go nawet badacz o nastawieniu naturalistycz-nym wtedy, „(...) gdy pogrążony w specjalnych swych zagadnieniach, zapomina o naturalizmie" ^M.

Bez współczynnika humanistycznego rzeczywistość kulturowa po prostu nie istnieje. „Gdyby — powiada Znaniecki — współczynnik humanistyczny został pominięty i uczony usiłował badać system kulturowy tak, jak bada system przyrodniczy, tj. jako istniejący niezależnie od ludzkiego doświadczenia i działalności, system zniknąłby i badacz miałby zamiast mego do czynienia z masą nie powiązanych ze sobą przyrodniczych przedmiotów i procesów, pozbawioną jakiegokolwiek podobieństwa do rzeczywistości, którą zaczął badać” ^u.

Jak widać, Znaniecki nie proponuje jednej z możliwych strategii badania świata kultury, lecz opisuje strategię jedynie, jego zdaniem, możliwą, albowiem dostosowaną do własności konstytutywnych tego świata. Koncepcja, którą omawiamy, Jest tedy przede wszystkim- koncepcją rzeczywistości, koncepcją ontologlczną i wtórnie tylko koncepcją epistemologiczną: koncepcją metodologiczną jest ona o tyle, o ile (będzie o tym jeszcze mowa) owa koncepcja rzeczywistości pociąga za sobą konieczność określonych zasad doboru i wykorzystania źródeł. Zacytujmy jedno ze sformułowań najbardziej