38995 skanuj0032 3

M 2 Prvgnaio*mnś0 a ptonowan*

mc Iw/ racji zauważył. że oprócz gotpntUrowumu racjonalnego występuje również „guspodurowunie zwyczs^owo-imlycyjnc", Izn. niepustugujące się rachunkiem ekonomicznym, lecz normami społecznymi wypracowanymi przez zwyczaj i tradycje. Hementy takich zachowań prawdopodobnie najłatwiej byłoby wskazać w gospodarstwie domowym (np. słynna polska gościnność), trochę trudniej w postępowaniu państw; a chyba najtrudniej - w postępowaniu przedsiębiorstw na wolnym rynku, zmuszonych do racjonalności przez warunki konkurencji rynkowej.

Nieracjonalność działania często w iążc się z jego negatywnymi następstwami - nieracjonalne decyzje to te, które okazały się błędne. Takie postawienie sprawy jest niewłaściwe, gdyż błędy są cechą każdego ludzkiego działania. War- Ą to tu wyróżnić dwa rodzaje błędów, chociaż różnica między nimi jest w dużej mierze umowna. Pierwszy rodzaj to błędy, które już w‘ czasie podejmowania decyzji można było uznać za błędne na podstawie racjonalnych przesłanek. Drugi rodzaj to błędy, które dopiero po określonym czasie okazały się błędami (to one zapewne przeważają w polityce zagranicznej). Oznacza to również, że decyzji racjonalnych nic należy utożsamiać z ich opfymalnością, gdyż na terenie polityki zagranicznej pojęcie to całkowicie traci ostrość.

Model racjonalnego aktora jest powszechnie stosowany przy wyjaśnianiu zachowania się państw (i innych aktorów) na arenie międzynarodowej. Leży' także u podstaw teorii gier, służącej często do analizy procesów decyzyjnych w polityce zagranicznej, a w ostatnich latach przeżywającej renesans¹¹.

Model orgnnłzacyjno-biurokratyczny odwołuje się do prostej prawdy, tej mianowicie, żc podejmowane decy zje dotyczące polityki zagranicznej są wytworem funkcjonow ania państw owych struktur organizacyjnych (ministerstw, departamentów. wydziałów, agencji rządowych) z charakterystycznymi dla nich procedurami. normami postępowania i komunikach oraz zakresami odpow iedzialności. Niezależnie od tego. zespoły lub grupy' robocze i tworzące je jednostki mają niejednolite cele. interesy i ambicje mogące prowadzić do konfliktów, do „utrącania" pomysłów*, do tłumienia swobodnej dyskusji. Bardzo ważny jest sposób komunikowania się wewnątrz całej machiny biurokratycznej - na ile dopuszcza on „przebijanie" się z pomysłami, na ile deformuje informację pierwotną itp.

Sposób i jakość podejmowanych decyzji w procesie organizacyjno-biuro-kratycznym zależy w dużym stopniu od rywalizacji wpływowych przywódców frakcji biurokracji rządowej, z których każda ma specyficzne interesy, co prowadzi do tego, że podejmowane są takie decyzje, z jakimi wszyscy mogą się /godzić Opis modelu biurokratyczno-organizacyjnego zawdzięczamy ra.in.

Ci. T. Allisonowi, który w ten sposób opisał kubański kryzys rakietowy (16-28 października 1961 roku)⁴³.

" Warto dodać, te » 2005 roku laureatami Nagrody Nobla * itwntrin ekonomii /ostali R. J. Aumann <Izraeli ona T Schclling (USA) u otiąpiiccia *-zalmac icom c»

* J.( icthafttki, Tiiirtrjin Cynii iii iw iiiikiji/fn jn/lfn i imiwtrrm) _riihiiriMgląi|||)i4u

mniyc/ny" 2006. nr l(2«).« 38.

" Zol*, C i. T. Alltauo, Ihf faientrilfDecHkM. /•.»/»lointnft ihe Cnbm (>ttw, I-lilie, Hrown mul Company, Uatfoa iv7l

_ _._ Mir i-_

Model pluralistyczny zakłada, że decyzje są wypracowywane w procesie układania się, w którym uczestniczą różne siły wewnętrzne: opinia publiczna, grupy interesów, ruchy masowe i korporacje wielonarodowe. Model nadaje się zwłaszcza do opisu sytuacji niektórych spraw, zwłaszcza ekonomicznych, w których grupy społeczne (grupy interesów) mogą odgrywać bardzo ważną rolę⁴⁴, Wśród wzmiankowanych grup społecznych Karen Mingst przywołuje: potężne lobby farmerów ryżu w Japonii i Korei Południowej przeciwdziałające importowi taniego ryżu amerykańskiego, francuskich plantatorów winorośli, którzy publicznie niszczą swoje produkty, zwracają uwagę mediów i z powodzeniem zapobiegają importowi tanich win greckich i hiszpańskich, oraz amerykańskich producentów obuwia, którzy wspierają ograniczenia nakładane na import produktów brazylijskich.

2.3. Ocena efektywności polityki zagranicznej państw

Kuclumck efektywności ma źródło w kalkulacji ekonomicznej wypimo wanej dla potrzeb przedsiębiorstw działających na wolnym rynku, na któiyui ks/taltująsię ceny towarów i usług. Dzięki temu można obliczyć, c/y produktu jest opłacalna, a także jaką ma efektywność, tzn. stosunek efektów do nakładów Analogiczny mechanizm nie działa w sferze polityki międzynarodowo. dlata go nic ma tam parametrów rachunku efektywności. Jeśli nawet pr/yfąC, M Mła państw jest ich „walutą", to nadal nie wiemy, co można za to „kupić" ani /* dt coś ..sprzedać". Krótko mówiąc, nie wiemy do końca, czym są efekty ani rryffl M nakłady, a więc nie bardzo umiemy sobie poradzić z. oceną efektywności

W zależności od tego, na ile precyzyjnie da się określić efekty i nakłady, mo> na mówić o różnych rachunkach efektywności. Przyjmując uproszczone /alu/r mc o dwustopniowości efektów i nakładów (dobrze określone i słabo określona) otrzymamy cztery rodzaje rachunków- efektywności (patrz tablica 2.2).

Tablica 2.2. Różne kategorie nakładów, efektów I efektywności

Nakłady	Efekty	Efektywność
Dobrze określone I wymierne)	Dobrze określone (wymierne)	Dobrze określona (wymierna) - rachunek kosztów i wyników
Dobrze określone (wymiemc)	Słabo określone (niewymierne)	Słabo określona (niewymierna) - rachunek koaatów
Słabo określone (nic*)iniaiir)	Dobrze określone (wymierne)	Słabo określona (niewymierna) - rachunek wyników
Słabo określone (mcwymicree)	Słabo określone (niewymierne)	Słabo określona (niewymierna) - rachunek „pofctyczny"

/iOó> ifncMuKtibne.

^M K Mmgo, /WtfcłH) actfaafchr    *. Wydawnictwo Nauko** fWN, War

uawa :<**.» 129.