39498 skanuj0014

IRRACJONALIZM

= wypytywanie, się jeśli nadawa-/iedzy)\ łc. ironia-, 'ronię j

— określenie po-Sokrates wobec ■/wdziewając ma-/ówczasl że idee i izmówcy uznaje ególnie ady roz-ćałconymii jakimi * następni© wy ol-nych rozmiarów :eczności. V\Asztu-i sposób dyakur-lorancję, skłaniał igo, by mu odpo-ania.

.lżąca „uświado-iomocna w „wy-5w rozmówców, iwanej przez So-cznej (—» metoda

■

nawiązywał S. A.

się w	•''niej ne go
toty,	li następnie
irratk	nalis — po-
•ozun	owy) ang]
isme;	im. Irratio-
'a pr?	yznawana

n rzeczywistości cie — charakteru ■ctn metafizyczny ej strukturze bytu: braku racji istnie-sprzeczności. uznawana poglą-tości poznawczej jącym. Rozróżnia

ględny,- który od-wiedzy spełniają-

412

ISTNIEĆ

cej wymagania podyktowane przez rozum, uważając, że poznanie zależy cd czynników uczuciowo-dążeniowych;

b) irracjonalizm względny, który oprócz wiedzy racjonalnej przyjmuje — na równi z nią albo i ponad nią — poznanie niezależne od rozumu i doświadczenia, takie jak intuicja pozaintelektualna (—» intuicjo-nizm /3, 4/), instynkt, nieuświadomiony popęd (—> witalizm) itp. emocjonalizm, —» woluntaryzm).

3. pot. Postawa umysłowa dopuszczająca przyjmowanie przekonań bez racjonalnego uzasadnienia lub w przeciwstawieniu do niego.

"TSTNibĆ (wyraz utworzony przez S. Staszica, foochodny od 'istnąć' (= „bytność mieć, egzystować" według S. B. Lindego) lub od A'istność', zastępujący wyraz 'egzystować^ nłc. ex-sistere (= istnieć, bytować, pósiaNiać byt samoistny, od łc. ex ~ z + sisto — -pojawiam się, jestem obecny); ang. exist) h\exister; nm. existieren, vorhan-den sein

Być rzeczywistym, trwać w rzeczywistości; czasownik Istnieć' odnosi się wprost do czegoś rzeczywistego, jest jednak obarczony niejednoznacznością samego pojęcia rzeczywistości, które dotyczy bądź tego, co jest poza zjawiskami, bądź samych zjawisk. Jest on nośnikiem jednego z trzech podstawowych znaczeń czasownika --> 'być' (b) — jego funkcji egzystencjalnej (obok'funkcji predywatywnej i funkcji prawdziwościowej). V

ISTNIENIE (forma rzeczownikowa czasownika 'istnieć', utworzona analogicznie do nłc. exsistentia (pochodnej od łc. ex-sisto /existo/)) nłc. exsistentibjexistentia; ang. existence’, fr. existence; nm. 'Existenz, Dasein

Termin wprowadzony do polszczyzny przez Jana Śniadeckiego i yozpowszech-niony w początkach XIX w. \

Pojęcie istnienia jest pojęciem leksykalnym lub semantycznym, a ni«( syntaktycz-413

ISTNIENIE

nym, co warto podkreślić ze względu na jego uwikłanie w wieiofunkcyjncłść czasownika —> 'być', w odniesieniu do którego tradycyjny dychotomiczny podział na funkcję egzystencjalną i funkcję łącznikową w zdaniu, sięgający co najmniej J. St. Milla, jest wynikiem pomieszania kryteriów semantycznych z kryteriami synta-ktycznymrdgdyż w wielu konstrukcjach zdaniowycnvłącznikowych czasownik ten ma także znaczenie egzystencjalne, a z kolei nie wszystkie konstrukcje niełączniko-we, jak np. konstrukcja prawdziwościowa, potencjalna, posesywna, są konstrukcjami egzystencjalnymi).

1. metaf. W tradycji arystotelesowsko--tomistycznej: to, tlzięki czemu —> byt jest czymś aktualnym * rzeczywistym, a przez to i poznawalnym, \ rożni się od r-» nicości (1); racja realności czegoś w porządku bytowym i epistemologdcznym. Istnienie jest —y aktem (1) urealnionym przez pierwszą przyczynę sprawczą, aktem zapoczątkowującym dany byt przygodny, w którym występuje zawsze wespół\z aktualizowaną przez siebie, współstanowiącą ten byt istotą (lc). Stanowi ono niesamodzielny ontycznie składnik bytu, korelatywny z drugim jego elementem!- — istotą, spełniając w stosunku do nieb jako przyporządkowanej sobie rnożnośai, rolę aktu (—> akt i możność). Istnienie jako akt może być całym bytem w jednym jedynym wypadku: pierwszego, samoistnego, aktu istnienia, stanowiącego pierwszą przyczynę sprawczą, której realności domagają się przygodne, a więc niesamoistne akry istnienia, zapoczątkowujące określone byty. W bycie koniecznym istnienie stanowi istotę, utożsamiając się z nią (Tomasz z Akwinu!

Według tomizmu istnienie jestlóstątecz-nym aktem bytu, jego naczelną doskonałością i ostateczną racją. Istnienie czegoś ujmuje się intuicyjnie w doświadczeniu (—» sądy /lBa/ egzystencjalne bezpośrednie) oraz stwierdza w -» sądach (lBb) egzystencjalnych pośrednich; nie można na-414

iiiisi

gEfjffig