40891 psycholog aspekty�lów wychowania

1. Psychologiczne, pedagogiczne i socjologiczne aspekty wychowania

Wychowanie dokonuje się w określonej rzeczywistości społecznej, jest również uzależnione od spuścizny kulturalnej. Czynniki te są źródłem tworzenia celów wychowania oraz wyznaczonych przez nie oddziaływań podejmowanych w konkretnych sytuacjach wychowawczych. Oddziaływania wychowawcy wpływają na kształtowanie się struktury działania i osobowości wychowanków; powinna ona być uwzględniona przy tworzeniu celów i wypracowywaniu metod wychowania.

2. Psychologiczne aspekty celów wychowania

Wychowanie — ujmowane zarówno w aspekcie funkcjonowania określonych instytucji, jak i oddziaływania osób spełniających funkcje' wychowawców — jest wyznaczone przez jego cele. W naszym społeczeństwie mają one swe korzenie w humanistycznych ideach socjalizmu, patriotycznych tradycjach narodu i państwa polskiego, najcenniejszych osiągnięciach kultury ogólnoludzkiej.

Najogólniej sformułowanym celem wychowania realizowanym przez nasz system oświatowy jest wszechstronny rozwój osobowości dzieci i młodzieży. Umożliwia on realizację powstałej w okresie Odrodzenia idei: „Homo sum et nihil humanum a me alienum esse puto” (Jestem człowiekiem i nic co ludzkie nie jest mi obce). Wszechstronny rozwój osobowości, będąc podstawowym warunkiem osiągnięcia pełni życia, umożliwia znalezienie odpowiedzi na pytanie: „Jak żyć w sposób prawdziwie ludzki, godny człowieka?”

Realizacja celów wychowania wymaga rozwijania określonych właściwości osobowości, korygowania cech niepożądanych lub zapo-

biegania ich wytwarzaniu się. Zmiany te dokonują się zgodnie z modelem przyjętym przez wychowawcę, określającym, jakim ma stać się wychowanek, jaka struktura osobowości powinna być u niego ukształtowana.

Określając cele wychowania, należy uwzględnić jego powiązania ze społecznymi warunkami życia. Są one wyznaczone przez istniejące stosunki międzyludzkie, sytuację ekonomiczną, poziom rozwoju sił wytwórczych, spuściznę kulturalną. Uzależnione od tych warunków, wychowanie równocześnie wpływa na nie, odgrywając przez to ważną rolę w rozwoju społeczeństwa, wywierając wpływ na osiągany przezeń postęp naukowy, techniczny, moralny i kulturalny.

Wychowanie nie ogranicza się do realizacji zadań wyznaczonych przez potrzeby społeczne. Jak zaznacza H. Muszyński, wychowanie socjalistyczne uwzględnia również ,,ideę realizacji własnej osoby jako istot}' dążącej do własnego szczęścia i mającej do tego szczęścia pełne prawo”.¹ Stanowi to warunek zdrowia psychicznego jednostki, jej samorealizacji, osiągnięcia wyższej jakości życia.

Cele wychowania ujmowane w aspekcie pedagogicznym są związane z jego głównymi składnikami: wychowaniem fiz}^rcznym, umysłowym, moralnym, estetycznym i politeclinicznym oraz ze stosowanymi metodami, formami i środkami oddziaływania. Łączą się również z kształceniem patriotyzmu, uspołeczniania, postaw obywatelskich, wychowaniem w atmosferze pokoju i przyjaźni między narodami.

Równie istotne są aspekty psychologiczne celów wychowania. Określenie właściwości psychicznych kształconych w procesie wychowania pozwala na bliższe wyjaśnienie, na czym polega wszechstronny rozwój osobowości, umożliwiając uszczegółowienie celów wychowania oraz ustalenie ich obiektywnych wskaźników.

Do celów wychowania ujmowanych w aspekcie psychologicznym A. Gurycka² zalicza: cele kreatywne (wywołać, ukształtować — np. nowe zainteresowania lub przekonania), cele optymalizujące (zwiększyć, wzmóc, poszerzyć — np. wrażliwość, zaangażowanie), cele minimalizujące (ograniczyć, osłabić — np. agresję, nadmierną wrażliwość), cele korekcyjne (przekształcić, zmienić — np. postawy, przekonania).

Dokonując psychologicznej analizy celów wychowania, należy

17

1

   H. Muszyński Ideał i cele wy chowania. Warszawa PZWS 1972, s. 254.

2

   A. Gurycka Struktura i dynamika, op. cit.hs. 163 — 164.

2 — Psychologia...