41304 IMG50 (5)

Ewa Domańtfo

dem Stephana G. Peppera, White wyróżnił cztery strategie argumentacji: Formizm, Organicyzm, Mechanicyzm i Kon. tekst ualizm.¹⁹ Na planie fabuły mamy zaś do czynienia z wyjaśnianiem poprzez wzorce fabularyzacji (explanation by em-plotment) i poprzez implikację ideologiczną (explanation by ideological implication), która wprowadza element etyczny. Odnosi się ono do postawy, którą historyk przyjmuje wobec aktualnie dziejących się wydarzeń. Reprezentowana przez niego opcja wpływa na interpretacje zjawisk. Za Karlem Mannheimem White* określa cztery podstawowe stanowiska: Anarchizm, Konserwatyzm, Radykalizm i Liberalizm.²⁰ ą Jakkolwiek White podkreśla, iż żaden ze sposobów wyjaśniania nie może cieszyć się priorytetem — to najwięcej miejsca poświęca wyjaśnianiu poprzez wzorce fabularyzacji. Wyjaśnię* nie takie oferuje niejako sama kultura w postaci archetypów-tworzenia historii, które rozpoznaje ona jako różne sposoby opowiadania wywołujące odmienne efekty emocjonalne. I tak, na przykład, różne historie, jakie można opowiedzieć o Rewolucji Francuskiej, ograniczone są liczbą wzorców fabularyzacji^ które w zachodniej tradycji literackiej uznaje się za odpowiedfl nie sposoby wyposażania procesów w znaczenie. Interpretacja zdarzeń zawartych w opowiadaniu zależy od wybranej przez historyka struktury fabularnej, dzięki której przekształcona w historię kronika wydarzeń może zostać przez czytelników odczytana jako opowieść określonego rodzaju. Ów akt fabularyzacji nadaje zatem sens i znaczenie opowiadanej przez niego historii. Za Northropem Fryem White wyróżnia cztery mythoi: j Tragedię, Komedię, Romans i Satyrę.¹1

¹⁹    Zob. Stephen C. Pcppcr, World Hypotheses: A Siudy in Eoidence. Berkeley and Los Angeles: University of California Press, 1966.

²⁰    Zob. Karl Mannheim, Ideologia i utopia, przełoży! Jan Miziński. Lublin: test, 1992.

Jak zauważyła Katarzyna Kasztenna, mamy więc tutaj do czynienia ze strukturalnym modelem opartym na swoistym trójpodziale. Istnieją bowiem trzy dziedziny odpowiedzialne za koherencję dyskursu: logika, retoryka i poetyka. Odpowiadają im trzy strategie eksplanacyjne: wyjaśnianie poprzez dowód, ideologiczną implikację i fabularyzację, którym z kolei odpowiadają trzy poziomy dzieła historycznego: epistemologiczny, etyczny i estetyczny.²²

c) teoria stylów historiograficznych

Kolejnym zadaniem jest rozpoznanie stylu charaktery-I stycznego dla danego historyka czy epoki. Styl historiogra-I ficzny ukazuje określone połączenie sposobu fabularyzacji, I argumentacji i implikacji ideologicznej. Połączenie to -I twierdzi White - nie może występować całkiem dowolnie. I Określone sposoby się uzupełniają, na przykład komediowy I sposób kreowania fabuły współdziała z mechanistyczną ar-I gumentacją i radykalną ideologią. Schematycznie ową za-I leżność White przedstawił w następujący sposób (29):

I wzorce    sposób    implikacja

u fabularyzacji    argumentowania    ideologiczna

Romans

TVagedia

Komedia

Satyra

Formistyczny

Mechanistyczny

Organicystyczny

Kontekstualny

Anarchiczna

Radykalna

Konserwatywna

Liberalna

Istnieją zatem cztery reguły „wertykalnej kombinacji kate-gorialnej”, oparte na strukturalnych podobieństwach między zastosowanym wzorcem fabularyzacji, sposobem argumentacji i implikacji ideologicznej: Romans-Formizm-Anar- ^{2 3}

1

Zob. Northrop Fryc, Anatomy ojCriiicisrn: Four Essays. Princeton: Princeton Univcrsity Press, 1957. Por. tegoż, „Archetypy literatury”, przełożyła _A- Bejska, w: Współczesna teoria badań literackich za granicą, opracował Henryk j£arkicwicz, t. II. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1972.

2

ⁿ Katarzyna Kasztenna, Z dziejówfirny niemożliwej, Ify&rane problemy kistorii

3

poetyki polskiej powojennej syntezy historycznoliterackiej. Wrocław TPPW, 1995,