43078 skanuj0059 (31)

4.10. Międzynarodowe kategorie obszarów chronionych

149

System ten był przez kilka lat stosowany zarówno w aktach prawnych różnych państw, jak i w kolejnych zestawieniach listy parków narodowych i innych obszarów chronionych sporządzanych przez ONZ. Z czasem jednak praktyka wymusiła jego rewizję, głównie ze względu na nieostre różnice pomiędzy niektórymi kategoriami i pominięcie obszarów morskich, ale także konieczność wyeliminowania kategorii, które nie stanowiły odrębnej formy ochrony przyrody, a jedynie odzwierciedlały fakt międzynarodowego uznania wyjątkowych wartości obszarów już zaliczonych do którejś z pozostałych. W 1984 roku Komisja Parków Narodowych i Obszarów Chronionych IUCN wyłoniła zespół ekspertów, którego zadaniem było dopracowanie typologii i klasyfikacji obszarów chronionych. Po wielu dyskusjach i sporach propozycję nowej klasyfikacji przyjęto dopiero w 1992 roku na IV Światowym Kongresie Parków Narodowych i Obszarów Chronionych w stolicy Wenezueli Caracas (IUCN 1992).

Uniwersalna definicja obszaru chronionego

Osiągnięcie porozumienia w sprawie typologii i klasyfikacji obszarów chronionych było poprzedzone opracowaniem, a następnie zaakceptowaniem przez uczestników kongresu, uniwersalnej definicji obszaru chronionego, którym może być „obszar lądu i(lub) morza specjalnie przeznaczony do ochrony różnorodności biologicznej i zasobów naturalnych oraz związanych z nim wartości kulturowych, zarządzany dzięki prawnym lub innym skutecznym środkom”. Zgodnie z intencją międzynarodowego gremium ekspertów, definicję tę można zastosować do wszystkich obszarów chronionych, niezależnie od zróżnicowanych zadań, których realizacji mają one służyć. Do głównych celów obszarów chronionych reprezentujących poszczególne kategorie zaliczono:

■    możliwość prowadzenia badań naukowych w unikatowych laboratoriach dzikiej

przyrody;

■    zachowanie dzikiej przyrody;

■    zachowanie gatunków i różnorodności genetycznej;

■    utrzymanie funkcji ekologicznych (środowiskowych);

■    ochronę specyficznych zjawisk przyrodniczych i kulturowych;

■    zachowanie walorów turystycznych i rekreacyjnych.

Współczesna

klasyfikacja

obszarów

chronionych

W nowym systemie klasyfikacyjnym utrzymano pięć pierwszych kategorii wyróżnianych dotychczas, precyzując jednocześnie ich definicje, oraz wyróżniono w obrębie kategorii I dwie jednostki niższego rzędu (la, Ib) i wprowadzono nową kategorię VI dla obszarów przeznaczonych do ochrony zasobów przyrodniczych użytkowanych przez człowieka, a ponadto przypisano każdej kategorii główny cel wprowadzenia ochrony; powinien on być sformułowany w akcie prawnym ustanawiającym dany obszar (ramka 4.6). Klasyfikacja obszarów chronionych uwzględnia kilka kryteriów, w tym wielkość obszaru, stopień jego naturalności, cel ochrony i funkcje obszaru, stosunki własnościowe oraz sposób jego zagospodarowania i zarządzania. Wprawdzie w kategoriach od I do VI zakłada się gradację ingerencji człowieka w systemy przyrodnicze, a tym samym coraz słabsze reżimy ochronne,