45774 P1010029 (9)

|    W *** tf«^Ci.V*»0\-/V ,jal«0 S^Meboul'

t*We *2. f«tW'f ^ Vhj-vv^>w .

126    Richard Sheppard

śmierci (Lotz, Stadler, Hans Leybold, Franz Marc oraz August | Mackę) lub do szybkiego rozczarowania ekstatycznym irracjona- i lizmem (Ludwig Rubiner, Oskar Kokoschka, Wilhelm Klemm, Hugo Bali i Rudolf Leonhard). Wśród zniszczeń pozostawionych przez wielką wojnę Freud miał później napisać w opublikowanej w 1920 pracy Jenseits des Lustprinzips [Poza zasadą przyjem- < ności (1976)]: gtwarcie Nieświadomości może z równym praw- j dopodobieństwem wyzwolić moc destrukcyjną Instynktu Śmierci ' (Thanatos), jak twórczą moc Instynktu Życia (ErosJT^

Po trzecie, pnelu modernistów zwróciło się ku mistycyzmo- i wi jako sposobowi radzenia sobie z poczuciem kryzysu} Misty- ] cyzm ów może przybierać formę współczesnego platonizmu ¹ (jak ten Kandinsky’ego z Ober das Geistige ih der Kunst), pan- i teizmu (takiego jak ten, który przenika teorię i praktykę Hansa , Arpa i Paula Klee), ezoterycznego hermetyzmu (jak w przypad- _! ku Yeatsa)¹²⁸ lub mistycyzmu wschodniego w taki czy inny] sposób przykrojonego na miarę Zachodu (jak ten ucieleśniony w niebieskookich ludziach pozostałych po apokalipsie, której ( przewodzą w finale Die andere Seite\ czy ten implikowany przez słowa sanskryckie zamykające The Waste Land Eliota; | czy też ten, w który wikła się Siddhartha (1919—22) [Siddhart-] ha (1932)] i Narzifi und Goldmund (1927—9) [Narcyz i Złoto- j usty (1932)] Hessego). Ów mistycyzm może również przybie-i rać formy bardziej świeckie, takie jak ostateczne otwarciej Chandosa na nie poddające się wyjaśnieniu momenty epifaniczH ne, alchemią inspirowane poszukiwanie le merveilleux [cudowj ności] w utworze Bretona Nadja (1927-8) [Nadja (1993)]¹²^ znaczenie przypisywane muzyce w symbolistycznej i symboli^ mem inspirowanej teorii estetycznej, użycie muzycznego obrąj zowania przenikające całość powieści A Passage to India ona strony zamykające La Nausee, powieść Dr Faustus a także noi

^1M Zob. Gcorgc Mills Harper, Yeats and the Occult, London-Basingstoke 197$ oraz Graham Hough, The Mystery Religion of W. B. Yeats, Brighton 1984.

²⁹ Por. Michel Carrouges, Andre Breton and the Basic Concepts of SurreatlSM, University of Alabama 1974, s. 10-66.

j

Problematyka modernizmu europejskiego

127

welę Kafki Die Yerwandlung (1912) [Przemiana (1957)]. Może też przybierać formę tego, co pojawia się w takich utworach, jak Die Aufzeichnungen des Maltę Laurids Brigge, My, Das Schlofi, Der Steppenwolf i Berlin Alexanderplatz i bywa określane na różne sposoby: jako „mistycyzm indywidualistyczny” czy „estetyka transcendencji i epifanii”¹³⁰. We wszystkich przypadkach mamy do czynienia z próbą - choć wyraża się ona na bardzo różne sposoby, z mniejszym lub większym przekonaniem - dotarcia do poczucia sensu głęboko odrażającego dla tych krytyków, którzy przyjęli (anty)ontologię postmodernizmu. Na zewnątrz lub wewnątrz tego, co wygląda jak entropiczny chaos czy nierozwiązywalny konflikt, istnieje mocne podłoże duchowe. Owo podłoże może być albo psychologiczne, albo metafizyczne, lecz niezależnie od tego pozwala na — jak to określił Jung — „integrację” oraz pojawienie się tego, co egzystencjaliści mieli później nazwać sensem Bycia wyłaniającym się z Nicości. To melodia, która trwa nawet wtedy, gdy płyta rozbiła się na kawałki, jak to ttjmuje Roąuentin na ostatnich stronach La Nausee.

(Czwartą, blisko spokrewnioną z mistycyzmem, jest odpowiedź w duchu estetyzmu!)Jak pokazał Burger, próby ustanowienia sztuki jako czegoś autonomicznego, ahistorycznego, od-dalonego od królestwa racjonalizacji i komercjalizacji sięgają końca wieku osiemnastego (s. 57-8). Jednakże pod koniec dziewiętnastego wieku nasiliło się poczucie, że świat nie tylko uległ {■dettkralizacji, lecz został dotknięty poczuciem coraz większej | ■epewności wytworzonej przez zwrot dialektyczny centralnego ffrojektu oświeceniowego. W konsekwencji, tacy zwolennicy ;fctuki dla Sztuki oraz estetyzmu, jak symboliści, dekadenci, grupa George-Krc i s oraz imagiścifodczuli coraz bardziej palącą po-^toebę proklamowania sakralnego charakteru sztuki, by w ten Iposób zyskać dostęp do rzekomo pozaczasowej enklawy znaczenia, stabilności i transcendencjijWłaśnie to pragnienie nadani kształt esejowi Mallarmego Avers ou Critiąue (1886-95), le-

Bamouw, op. cit, s. 248; Huyssen, op. cit., s. 137.