46131 P1080103 resize

62 ANNA Wini f>»

dogodnej i ważnej przeprawy przez Odrę‘». Z analogicznymi „aku piska -roi” grodów w poUlżu wtóniejaych przepraw mieliśmy już do czynienia w okrasach starszych (Saksonia. Górne Łuiyce).

Jak już zaznaczaliśmy, zarówno grody należące do skupisk osadniczych. jak i .samodzielne" wchodziły w skład większych zespołów osad-nicąydk odpowiadających być może plemionom. W tej sytuacji możno by z pewnym prawdopodobieństwom przyjąć, że mniejsze skupiska osadnicze ft odpowiadające im grody .samodzielne" należały do rodów wchodzących w skład wiąkszego plamienia.

Oli i ąą zamieszkiwania grodów w omawianej tu fazie nie był Jednolity. Wskazuje zaa to wiele danych. Jak grubość warstw kulturowych, wahająca sic w granicach od kilku do kilkuset (największa znana 200) cm. istnienie jednego lub kilku, wyraźnie zaznaczających się, poziomów osadniczych, występowanie zabytków typowych tylko dla Jednego lub ldllni okresów¹**. Materiały przemawiają raczej za tym, że przeważały grody zamieszkiwane przez dłuższy okres. W pewnych wypadkach mógł on trwać nawet do kilkuset lat (kilka faz osadnictwa, materiały z różnych okresów, gruba warstwa kulturowa). Przykładem tego typu osiedli mógłby być Kleinsaubernitz. Kr. Budziszyn, gdzie gród powstał na miejscu już wcześniej istniejącej osady otwartej, analogicznie założony gród we Wrocławiu-Osobowicsch (Szańce Szwedzkie). Lebus. Kr. Seelow; Niemcza, pow. Dzierżoniów, itp. Wśród grodów długotrwałych, kilkufą-zowych należy się jednak liczyć z Istnieniem pewnych krótkich przerw w zamieszkiwaniu (Wrocław-Opobowice***, Przemęt, pow. Wolsztyn¹*¹; Lebus¹**)- Przykładem grodów zamieszkiwanych krócej jest Belzig, zdaniem Konta użytkowany przez 50—100 lat¹**.

Z analogi* znym zróżnicowaniem należy się liczyć również wśród osad olwaz tych. Opierając się na nieznacznej grubości warstw kulturowych, małej liczbie zabytków¹**, prymitywnym budownictwie¹** można przy-

wm f Geschwendt, Oie    Od*ru6*r^diipt bei flrełlau im LAcHtm der

Vuiisaim łif>/nnrli«au. Bdtrlge zur Gfschlchte der Stadt Breslau, t. 2, 1036, s. 25.

*» Te ostatnie nie zawsze jednak tą wystarczającym dowodem na użytkowa-gs stanowiska w obu okrasach. Należy bowiem liczyć się również z możliwością piistrwairis starszych form do okresów młodszych. mm GedJga. Plemiona.. , s. 212.

» Utiioowtici. Ctodrttlro—, s. 17.

mm w. Uav«rilgt, AusprabMupm ta der Butq eon Łcbut/Odcr wAhrend der Jafere JMI—IMd. Jtuigrabungen und Fundę”, t. 8: 1063. *. 70—82.

Horst, iistgrabBH^ea—, s. 82. mm Bukowski. t7«oapi o problematyce—> *• 71.

*• A. Ntcilolowska-Hoffmann, Ze atudióto nad budoumiettoem ple-nson Indtary łużyckiej, JSL Ant.”, t- 10: 1863. s. 78—82; por. również Gedl, Kultura łużycko- . s. 128—82*.

puszczać, to przeważały tu jednak osady krótkotrwałe¹ ••, używane od kilku do kilkunastu lat. Za takim okresem przemawiałby również typ stosowanej gospodarki (przerzutowe rolnictwo oparte na wypalaniu lasów). wpływającej na przenoszenie się z miejsca na miejsce w stosunkowo krótkim czasie¹¹⁷, być może w obrębie niedużej przestrzeni (Kietrz pow. Głubczyce¹¹*). Obok osad krótkotrwałych, znacznie jednak rzadziej, spotyka się również osiedla zamieszkiwane przez kilkadziesiąt do kilkuset lat (np. Buch pod Berlinem¹**, Dębnica, pow. Trzebnica¹⁴*; Racibórz--Studzienna¹⁴¹). Nie jest jednak wykluczone, że i tu mamy w niektórych wypadkach do czynienia z wtórnym zasiedleniem tego samego miejsca.

Rozmiary grodów wahają się w granicach od 0,2 do około 7 ha, a sporadycznie do 20 ha. Przeważają jednak o powierzchni od około 2—6 ha. Tak więc w stosunku do grodów starszych, zwłaszcza związanych z południowymi grupami kultury łużyckiej, daje się tu zauważyć wyraźna tendencja do zmniejszania zajmowanej powierzchni¹⁴*. Do wyjątków należy jedynie 20-hektarowy gród w Łubowicach. Warto zwrócić uwagę, że znajduje się on na terenie grupy głubczyckiej, a więc grupy posiadającej najsilniejsze powiązania z północnymi Morawami¹⁴*, dla których typowe były duże grody. Należy przy tym podkreślić, że osiedle w Łubowicach zostało założone już w V okr. ep. br.¹⁴⁴, a więc w czasie, gdy istniały jeszcze grody na Morawach.

Różnice w rozmiarach grodów nie znajdują wyraźniejszego odbicia w powiązaniach ich z osadnictwem otwartym. Grody największe występują zarówno w połączeniu ze skupiskami osadniczymi (Szańce Szwedzkie we Wroćławiu-Osobowicach), jak i „samodzielnie” (Łubowice, Wl-tostowice, pow. Strzelin; Rybojady, pow. Międzyrzecz). Jedynie mniejsze obiekty (jeśli rozmiary ich nie były podyktowane wielkością zajmowanej wysoczyzny) typowe były raczej dia obszarów słabiej zasiedlo-

^lM G o d 1, Badania mpotu..., s. 45.

^w G c d l g a, Plemiona...» s. 217—210.

“* Gedl, Kultura łużycka.... s. 126. Autor przyjmuje tu obszar 25—30 km*, por. również G e d i g a. Plemiona..., s. 217.

^m Nlosiolowska-Hof fmann, Ze studiów..., s. 00, tamie dalsza literatura.

^im G e d i g o. Plemiona..., s. 232, 358.

¹¹¹ Szadkowska, D. W o ż n i a k. Odkrycia archeologiczne na Opol-tzczyźnle w latach 1063—1965, „Kwart. Opolski”, R. 12: 1066, nr 3, s. 13.

^im Niesiołowska -W ędzka, Uwagi o osiedlach..., s. 416, ryc. 2.

^1<ł M. G o d 1, Zróżnicowanie terytorialne kultury łużyckiej na Górnym Śląsku, „SIL Ant.", Ł. 1: 1050, s. 26, 27; tenże. Badania zespołu..., s. 42-

¹⁴⁴ M. Gedl, Łubowice, pow. Racibórz, ^SIL Ant.”, t. 6: 1064, s. 234.