16
Wprowadzenie
jak aj, nie: a + i. Dzielą się one na dwugłoski właściwe, w których wymawia się obie części składowe: ca, ei, oi, w, at>, eu, rpj, oraz niewłaściwe, w których wymawia się jedynie pierwszy element: q, T|, <ą (przy małych literach z i podpisaną pod nimi (subscriptum), przy dużych zaś z i pisaną obok, ale nie wymawianą (adscńptum)). Dyftong ov wymawiano już w czasach klasycznych jak długie u. Wszystkie dyftongi są długie.
Akcent
Grecy epoki klasycznej nie notowali akcentów. Oznaczenia akcentu wprowadzili dopiero gramatycy aleksandryjscy doby hellenistycznej. Zgodnie z ich zasadami rozróżnia się trzy akcenty:
1. Acutus, czyli akcent wysoki (ó^ńę - ostry) '
• np. <j)i).oę - przyjaciel
2. Gram, czyli akcent niski ((Jagnę - ciężki, stłumiony w toku mowy)'
• np. xakóę <j)ikoę - dobry przyjaciel
3. Circumflexm, czyli akcent przeciągły (jt£QtajtwpEvoę - zagięty) ~
• np. yAmcroa - język
Akcent grecki, w przeciwieństwie do polskiego wymawianego silniej, polegał na zmianie wysokości tonu, był więc akcentem muzycznym. Dopiero zapewne od IV w. n.e. stał się przyciskowym i takim pozostaje w nowogreckim. W dzisiejszej wymowie starożytnej greki zmian tych nie uwzględniamy.
Miejsce pierwotnie ruchomego akcentu uległo z czasem ograniczeniu, tak że w zależności od długości ostatniej zgłoski wyrazu może on padać najdalej na trzecią zgłoskę licząc od końca wyrazu.
Wyraz mający acutus na ostatniej zgłosce nosi nazwę: oxytónon (pi. oxy-tóna), na przedostatniej - patoxytónon (pl. paroxytóna), zaś na trzeciej od końca - proparoxytonon (pl. proparoxytona).
Wyraz mający circumflexus na ostatniej zgłosce nosi nazwę: perispomenon (pl. perispomena), na przedostatniej zaś - properispomenon (pl. properi-spomena).
Wyraz akcentowany, nie mając)' akcentu na ostatniej zgłosce, nosi nazwę: barytonon (pl. barytona).
(Wyjątki od poniższych reguł podawane będą stopniowo.)
1. Acutus
a) może występować na zgłoskach krótkich, długich lub dyftongach (wówczas stawia się go na drugim elemencie dwugłoski):
17
Wprowadzenie
• yecoęyóg - rolnik, 4>łkoę - przyjaciel, Bakarra - morze,
<J8Xt|vt] - księżyc, ©rjosóę - Tezeusz
b) może stać na ostatniej lub przedostatniej zgłosce wyrazu. Na trzeciej od końca może stać jedynie wówczas, gdy ostatnia zgłoska jest krótka:
• 0dvatoę - śmierć, £jevoę - obcy, gość, dkr(0eia - prawda,
0sóę - bóg, organa - wojsko
Jeśli w odmianie zgłoska końcowa ulegnie wzdłużeniu, acutus cofa się
0 jedno miejsce;
nom. 0avatog gen. 0avdron dat. 8avdnp
2. Gram
a) zastępuje acutus, jeśli stoi on na ostamiej zgłosce, w toku zdania, o ile po wyrazie nie następuje znak przestankowy lub enklityka:
• f) Ypap.|xatixf] xai f) yga^mt] ygijaipoL jrgóę róv (Uov - sztuka czytania i pisania (są) przydatne w życiu.
3. Circumfloctts
a) stoi wyłącznie na zgłoskach długich lub dyftongach:
• ófjpoę - lud, yij - ziemia, oiba - wiem
b) może stać najdalej na przedostatniej zgłosce, o ile ostatnia jest krótka:
• Sfjpoę - lud, ó<7)qov - dar
Jeśli w trakcie odmiany ostatnia zgłoska ulegnie wzdłużeniu, circumflexus przechodzi w acutus:
nom. ófjpoę gen. Órjpou dat. &f|p(p
b) wyraz musi mieć circumflexus, jeśli jego przedostatnia zgłoska jest długa
1 akcentowana, a ostatnia jest krótka:
■ óeugo - tutaj, S^koi) pev - pokazujemy, połga - mojra, los W rzeczownikach akcent pozostaje tak długo na tej zgłosce, na którą padał w mianowniku liczby pojedyńczej, jak długo pozwalają na to wyliczone powyżej prawidła akcenhwania:
• Todjteęa - stół, ale gen. sing. rgane^rię
W czasownikach^akcent w zasadzie cofa się jak najdalej od końca, zgodnie jednak z prawidłami akcentowania:
• 83tał&eoe - wychow'ywał, enm&euopsY - wychowywaliśmy
Wszystkie wyrazy zaczynające się od samogłoski otrzymują jeden z dwóch przydechów: