52060 img190 (3)

w aktywności zbiorowej, zwiastuni nowo powsloim yi h polr/eh chętniej od innych asymilujący wartości kultury i aktywizujący swe oioc/cnie";

• siły społeczne zbiorowe pojmowane np. jako „wzorcowe urządzenia i placówki, sprawne instytucje, ruchy społeczne” (za: Butrymowie/, I993b, s. 9-10).

Z kolei Stanisław Michalski (1995) postawił tezę, że pojęcie sił społecznych zostało wprowadzone do pedagogiki społecznej w wyniku inspiracji Radlińskiej doświadczeniami uzyskanymi w prowadzonej przez nią pracy oświatowej w śro dowisku wiejskim. Zwraca on uwagę, że: „wielokrotnie podkreślała rolę szkoły w ujawnianiu uzdolnień jednostek, grup i instytucji, które mogą uczestniczyć w procesie aktywizacji gospodarczej i społeczno-kulturowej środowiska. Po stalowała, by nauczyciele nawiązywali kontakt i współpracę z siłami społecznymi środowiska - czynnikami działającymi w środowisku w postaci uzdolnień jednostkowych i zbiorowych wyrażających się w działaniu, którego celem jest m.in. integracja tej działalności z zadaniami wychowawczymi szkoły" (ibidem, s. 72).

Tak więc mimo braku jednoznacznej definicji tego pojęcia rozwija się zarówno ono, jak i refleksja wokół niego, szczególnie zaś konstruktywnie w związku ze sposobami ich spożytkowania w celu kształtowania i przekształcania/prze-twarzania środowiska. Wówczas chętnie stosuje się termin „siły społeczne”. Ma to miejsce m.in. w związku z problematyką małej ojczyzny i koncepcji edukacji środowiskowej, zagadnienie sił społecznych sytuuje się jako centralne, określając je jako środki zapewniające możliwe przetwarzanie środowiska (Theiss, 1996). Przy tej okazji podkreśla się aksjologiczny wymiar tej kategorii, zaś przy okazji analizy znaczenia sił społecznych dla koncepcji małej ojczyzny jako element konstytuujący tożsamość indywidualną i społeczną. Analizując pojęcie „sił społecznych”, W. Theiss (ibidem, s. 6) zauważa, że zarówno

„w socjologii Floriana Znanieckiego (1988, s. 82 i nast.) oraz w pedagogice społecznej Heleny Radlińskiej (1935, s. 18 i nast.) termin «siły społeczne* oznacza zdolność do przeobrażania istniejących warunków i budowania nowych realiów. Siły społeczne (ludzkie, działalne, potencjalne) mają dwojaką postać:

-    szerszą: np. siły młodego pokolenia, grup zawodowych czy ruchów społecznych, zdolne do przeprowadzenia zasadniczych zmian w życiu społecznym;

-    węższą: np. dynamika małych grup, poszczególnych instytucji, pojedynczych osób działających w środowisku lokalnym. W obu przypadkach siły społeczne powstają na gruncie aprobowanych ideałów, tradycji i dążeń, są związkiem człowieka z wartościami”.

Podsumowując tę analizę warto zwrócić uwagę, że w procesie przetwarzania środowiska życia, którego niezbędnym elementem jest odnajdywanie i ujawnianie sił ludzkich, szczególnego znaczenia nabiera jego wymiar aksjologiczny. Theiss (ibidem, s. 7) słusznie zauważa, że „proces tworzenia się sił społecznych obejmuje sferę wartości, woli i działań” i w istocie opiera się na wyborze wartości. Cytowana przez Theissa myśl Józefa Tischnera (1993, s. 212-213), iż „wybierając wartość sprawiamy, że wartość staje się «moja» a ja «jej» [...], zaś konstytutywną m lią owego wyboru jest poczucie wolności", pozwala nam lepiej zrozumieć islolę |miiccmii Iworzenia społeczności (wspólnoty, podziałania wartości).

Analizując to zagadnienie z perspektywy społeczno-pedagogicznej, z punktu wld/cma pracy społecznej, szczególnie ważne jest to, co Radlińska nazywała w .pomaganiem sił istniejących i działających, uruchamianiem i wzmaganiem sił dopiero narastających oraz budzeniem i wyzwalaniem sił utajonych (por. Butrymowie/,, I993b, s. 10). Podejmiemy to zagadnienie, w sposób pośredni odwołując ule do przykładów proponowanych podmiotom działającym w polu pracy społecz-nr|/siK-jalncj i edukacji. Spożytkowujemy w tej prezentacji propozycje sformułowane w rezultacie badań nad problematyką profilaktyki uzależnień w szkole (Z problematyki profilaktyki alkoholowej... 1993). Jedna z autorek tego tomu - Butrymowie/ zwraca uwagę na elementy metodyczne ujawniania sił ludzkich. Choć /iiNlrzcgu przy tej okazji, że wprawdzie

..kategoria sił społecznych szczególnie odnosi się do działań w szerszej skali, pozaindywidualnej, lo |... | nie przeszkadza jednak w spożytkowaniu tej koncepcji w pracy nad poszukiwaniem, ujawnianiem i podtrzymywaniem cech w jednostkach, które nie zawsze dostrzegają dobre warunki dla ich spożytkowania na szerszym terenie [...]. Te uzdolnienia jednostkowe lub szerzej mówiąc - cechy: bystrość, aktywność, śmiałość, sprawiają, iż uczniowie ci wyróżniają się spośród innych. Możemy o nich powiedzieć, że są to siły społeczne ujawnione i spożytkowane w funkcjonowaniu klasy. Podobnie nietrudno dostrzec osoby chętne do działania na forum rodzicielskim, doświadczony wychowawca-organizator umie szybko wykorzystać chęć aktywnego współudziału rodziców w pracach na rzecz klasy. Są to także siły społeczne ujawniane, jednostkowe” (Butrymowicz, 1993b, s. 10).

W procesie ujawniania sił istotne jest, aby:

•    posiąść umiejętność poszukiwania potencjalnych sił jednostkowych przez otlkrywanie tych cech, umiejętności i zainteresowań w podmiocie działania (np. w uczniu), które są ukryte, ale które mogą być dostrzeżone i spożytkowane dla rozwoju indywidualnego bądź grupy. Tak rozpoznane cechy stają się ważnym czynnikiem w pracy wychowawczej;

•    zttdbać o uważne „pielęgnowanie” sił ujawnionych, bowiem odkrycie silnych, dobrych, „przydatnych” do realizacji zamierzeń wychowawczych stron jednostki lub grupy, to dopiero pierwszy krok w budzeniu sił społecznych. Kolejnym działaniem jest przygotowanie stanowiska aktywności umożliwiającego doznanie satysfakcji, czyli ujmując to w kategorii potrzeb - zaspokojenie potrzeby uznania, szacunku, współdziałania, współuczestnictwa. „Metodyczną wskazówką w tym zakresie jest troska o to, by nie dawać zadań za trudnych. Trzeba liczyć się z tym, że dziecko lub któreś z rodziców dotychczas niezbyt aktywne, nie doświadczone we współpracy z innymi na rzecz ogółu winno znaleźć oparcie w organizatorze (nauczycielu, wychowawcy), by miało czas i warunki nauczenia się współpracy” (ibidem);

•    zadbać również o ujawnianie sił zbiorowych, które w sposób wzorcowy, czyli możliwie najlepiej realizują podjęte zadania i dzięki temu mają szansę stać się